“Deorum lingua est lingua Graecorum”
(Η γλώσσα των θεών είναι η Ελληνική γλώσσα)
“Totum Graecorum est”
(Όλα είναι Ελληνικά) *['Ολα προέρχονται από τους Έλληνες]
“Nihil Graeciae humanum, nihil sanctum”
(Τίποτα δεν είναι πιο ανθρώπινο, πιο ιερό από την Ελλάδα)
Marcus Tullius Cicero (106 b.c. – 43 b.c.) [Λατίνος Κλασικός]
“‘Though Greece was conquered, she defeated the conqueror
and imported the arts in the uncivilized Latium””
(Παρ’ ότι η Ελλάς κατακτήθηκε, αυτή νίκησε τον κατακτητή
και εισήγαγε τις τέχνες στο απολίτιστο Λάτιο)
Quintus Horatius Flaccus (65 b.c. – 8 b.c.) [Ρωμαίος λυρικός ποιητής]
“What the mind and the heart is for a human being, Greece is for humanity”
(Ότι το μυαλό και η καρδιά είναι για το ανθρώπινο σώμα, είναι η Ελλάς για την ανθρωπότητα)
Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) [Γερμανός συγγραφεύς]
“Damned Greek, you found everything; philosophy, geometry,
physics, astronomy… you left nothing for us”
(Καταραμένε Έλληνα ανακάλυψες τα πάντα, φιλοσοφία, γεωμετρία,
φυσική, αστρονομία… δεν άφησες τίποτα για εμάς)
Johann Christoph Friedrich von Schiller (1759-1805)
[Γερμανός ποιητής, φιλόσοφος και Ιστορικός]
“Greece was the real cradle of liberty in which the earliest
republics were rocked. We are the pupils of the great men,
in all the principles of science, of morals, and of good government”.
(Η Ελλάς υπήρξε το αληθινό λύκνο της ελευθερίας στο οποίο σφυριλατήθηκαν
οι πρώτες πολιτείες. Εμείς είμαστε οι μαθητές [αυτών] των μεγάλων ανδρών,
σε όλες τις αρχές της επιστήμης, της ηθικής και της καλής διακυβέρνησης)
William Cullen Bryant (1794-1878) [Αμερικανός ρομαντικός ποιητής]
"If in the library of your house you do not have the works of the ancient
Greek writers, then you live in a house with no light”.
(Εαν στη βιβλιοθήκη του στπιτιού σου δεν έχεις τα έργα των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων,
τότε ζεις σε ενα σπίτι χωρίς φως)
George Bernard Shaw (1794-1878) [Ιρλανδός θεατρικός συγγραφεύς]
“If it is true that the violin is the most perfect of musical instruments,
then Greek is the violin of human thought”
(Εαν αληθεύει πως το βιολί είναι το τελειότερο των μουσικών οργάνων,
τότε Ελληνικό είναι το “βιολί” της ανθρώπινης σκέψης)
Helen Adams Keller (1880-1968) [Αμερικανίδα συγγραφευς, "ακτιβίστρια" και λέκτωρ]
“The only way for us to become great, or even inimitable if possible, is to imitate the Greeks”
(Ο μόνος τρόπος για εμάς να γίνουμε σπουδαίοι ή ακόμη και απαράμιλλοι, αν αυτό είναι δυνατό, είναι να μιμηθούμε τους Έλληνες)
Johann Joachim Winckelmann (1717-1768) [Γερμανός ιστορικός και αρχαιολόγος]
“We have to admit that the whole Islam, except the religion, was Greek.
Betrayal against the Greeks by the Islamic nations, equals betrayal against their own nature”
(Πρέπει να παραδεχτούμε πως όλο το Ισλαμ, εκτός της θρησκείας, ήταν Ελληνικό. Προδοσία
ενάντια των Ελλήνων από τα Ισλαμικά έθνη, ισούται με προδοσία ενάντια στην ίδια τους τη φύση)
Ibn Khaldun (1332-1406) [Άραβας ιστορικός, λόγιος, θεολόγος και πολιτικός]
“Except the blind forces of nature, nothing moves in this world which is not Greek in its origin”
(Εκτός των τυφλών δυνάμεων της φύσεως, τίποτα δεν κινείται σε αυτόν τον κόσμο
που να μην είναι Ελληνικό στις καταβολές του)
Sir Henry James Sumner Maine (1822-1888) [Συγκριτικός νομολόγος και ιστορικός]
“In the Greeks alone we find the idea of that which we would like to be and produce… from the Greeks we take something more than earthly – almost godlike”.
(Στους Έλληνες και μόνο βρίσκουμε την ιδέα αυτού που θα θέλαμε να είμαστε και να παράγουμε… από τους Έλληνες παίρνουμε κάτι περισσότερο από γήινο – σχεδόν θεϊκό)
Wilhelm Von Humboldt (1767-1835) [Διπλωμάτης, φιλόσοφος και λόγιος]
“It is great to descent from Greece, the land that gave the light to the world”
(Είναι σπουδαίο να κατάγεσαι από την Ελλάδα, τη χώρα που έδωσε το φως στον κόσμο)
Victor Hugo (1802-1855) [Γάλλος ποιητής]
“We are children of the Greeks”
(Είμαστε παιδιά των Ελλήνων.)
Frederich II Βασιλιάς της Πρωσσίας (1712-1786)
Posts
ΠοÏ και πÏŽς διατÏπωσε ο ΑριστοτÎλης τις σπουδαίες εξελικτικÎς βιολογικÎς του θεωρίες ΠρωτοποριακÎς θÎσεις, αλλά και λάθη του
Στην παλιά Αθήνα υπάρχει Îνα βιβλιοπωλείο. Είναι το ομορφÏŒτερο που γνωρίζω. Το ανακάλυψα προ δεκαετίας και εκεί βρήκα κάτι θαυμάσιο. Σε Îνα ράφι υπήρχε μία σειρά με τÏŒμους, τα μεταφρασμÎνα Îργα του ΑριστοτÎλη. Σίγουρα εντυπωσιακÏŒ, αλλά δεν με ενδιÎφερε ιδιαίτερα. ΦιλÏŒσοφοι, ποιητÎς και δραματουργοί μπορεί να λατρεÏουν τον ΑριστοτÎλη, αλλά ÏŒχι οι επιστήμονες. Και τÏŒτε άνοιξα Îναν τÏŒμο. Το βιβλίο λεγÏŒταν «Περί τα ΖÏŽα Ιστορίαι», η Φυσική Ιστορία των ΖÏŽων. ΜιλοÏσε για φίδια, καρχαρίες και αχινοÏς, πÏŽς είναι δομημÎνα, ποÏ ζουν και τι κάνουν εκεί. Ο Îνας ισχυρισμÏŒς ακολουθοÏσε τον άλλον, το Îνα γεγονÏŒς το άλλο, σαν σφυροκοπήματα. Ήταν μεγάλο, πυκνÏŒ, απροσπÎλαστο και ωστÏŒσο, ήταν μεγαλειÏŽδες. Ο ΑριστοτÎλης που μας πρÏŒσφερε την Λογική, την Ποιητική, την Πολιτική Φιλοσοφία, γνÏŽριζε, αγαποÏσε και προσπαθοÏσε να κατανοήσει τον φυσικÏŒ κÏŒσμο. ΔουλεÏοντας δίπλα σε μία λιμνοθάλασσα σε Îνα ελληνικÏŒ νησί, ερεÏνησε, ανÎλυσε και κατÎγραψε τον κÏŒσμο των ζÏŽων και των φυτÏŽν, και μάλιστα με Îναν εξ ολοκλήρου νÎο τρÏŒπο. Εκεί, ανακάλυψε τάξη σε Îνα χάος οργανικής ποικιλÏŒτητας και εκεί εφηÏρε μία επιστήμη. Παρ’ ÏŒτι ήταν η δική μου η επιστήμη η Βιολογία, δεν την γνÏŽριζα, αλλά και πάλι, δεν την γνωρίζει σχεδÏŒν κανείς. Η Βιολογία του ΑριστοτÎλη, αλλÏŒκοτη, δÏσκολη, ωστÏŒσο θαυματουργή, είχε ξεχαστεί σχεδÏŒν τελείως. Στη δεκαετία, απÏŒ τÏŒτε που βρήκα εκείνο το βιβλίο στο βιβλιοπωλείο, ζω με τον ΑριστοτÎλη προσπαθÏŽντας να κατανοήσω τις διεργασίες του λαμπροÏ μυαλοÏ του. Τι Îκανε; Γιατί το Îκανε και πÏŽς; Και κυριÏŒτερα, γιατί τον Îχουμε ξεχάσει; Τον πρÏŽτο και ίσως τον σπουδαιÏŒτερο βιολÏŒγο ÏŒλων. Ο σκωτσÎζος ζωολÏŒγος Ντ’ Άρσι ΤÏŒμπσον, που μετÎφρασε το «Περί τα ΖÏŽα Ιστορίαι», Îγραψε, ÏŒτι η λιμνοθάλασσα, ÏŒπου εργαζÏŒταν ο ΑριστοτÎλης, βρισκÏŒταν στο αιγαιοπελαγίτικο νησί της ΛÎσβου. Την ίδια ημÎρα επιβιβάστηκα στο βραδινÏŒ πλοίο απÏŒ τον Πειραιά.
Είναι 347 π.Χ. και ο ΑριστοτÎλης Îχει απηυδήσει. Επί 20 χρÏŒνια βρίσκεται στην Ακαδημία Πλάτωνος πρÏŽτα ως μαθητής και Îπειτα ως δάσκαλος. ΤÏŽρα ÏŒμως, ο Πλάτων Îχει πεθάνει και υπάρχει μια κενή θÎση στην κορυφή. Ποιος θα Îπρεπε να γίνει η κεφαλή τής Ακαδημίας; Ο ΑριστοτÎλης σκÎπτεται: «ΠροφανÏŽς, εγÏŽ». ΠνευματικÏŽς ακÏŒρεστος στο φιλοσοφικÏŒ φυτÏŽριο, είναι ο καλÏτερος. Ο Πλάτων τον αποκαλεί: «Ο ΑναγνÏŽστης». Επίσης, είναι αυθεντικÏŒς, ίσως υπÎρμετρα. ÎŒπως και να Îχει, η θÎση δίνεται στον ανιψιÏŒ του Πλάτωνα. ΠολÏ καλά, λÎει ο ΑριστοτÎλης. Θα τα μαζÎψω και θα πάω κάπου, ÏŒπου να με εκτιμοÏν. Και ξεκινά λοιπÏŒν, ανατολικά, διαπλÎοντας το Αιγαίο. ÎŒσα χρÏŒνια μελετοÏσα τον ΑριστοτÎλη, γνÏŽρισα και αγάπησα αυτÏŒ το νησί. Ο αγαπητÏŒς μου φίλος εδÏŽ, είναι ο ΓιÏŽργος ΚÏŒκκορης, Îνας οικολÏŒγος στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου στην Μυτιλήνη. Εκείνος με πήγε για πρÏŽτη φορά στην λιμνοθάλασσα. Εκείνος με πάει και τÏŽρα. Στις ÏŒχθες αυτής της γαλήνιας λιμνοθάλασσας πριν απÏŒ 23 αιÏŽνες, ο ΑριστοτÎλης Îκανε τÏŒσα πολλά με την πρωτοποριακή του Βιολογία. Εκείνος την γνÏŽριζε ως ΠÏρρα, σήμερα την λÎνε Καλλονή, για εμÎνα ÏŒμως είναι η θάλασσα του ΑριστοτÎλη. Η ΛÎσβος είναι το ιδανικÏŒ μÎρος για Îναν φυσιοδίφη. Σε κανÎνα άλλο ελληνικÏŒ νησί, ο φυσικÏŒς κÏŒσμος δεν είναι τÏŒσο ατελείωτα παρÏŽν και πλοÏσια σαγηνευτικÏŒς. Στα σÏνορα ΕυρÏŽπης και Ασίας, η ΛÎσβος προσελκÏει τα πλάσματά της και απÏŒ τις δÏο. Άνοιξη και ΦθινÏŒπωρο είναι τÏŒπος ανάπαυσης εκατομμυρίων πτηνÏŽν, που αποδημοÏν μεταξÏ Αφρικής και Βορρά. Ο Φίλιος ΑκριÏŽτης, ο επιφανÎστερος ορνιθολÏŒγος της Ελλάδας, ζει στο νησί. Με πάει για Îναν αριστοτÎλειο περίπατο στα Îλη και τα δάση εκατÎρωθεν της λιμνοθάλασσας. Για εμÎνα η επιστήμη είναι Îνας ατÎλειωτος διάλογος για τον κÏŒσμο. Ίσχυε το ίδιο και για τον ΑριστοτÎλη; Ήλθε στην ΛÎσβο μετά απÏŒ πρÏŒσκληση του φίλου του, του ΘεÏŒφραστου, κάτι, που πιστεÏουν πολλοί ακαδημαÏŠκοί. Ποιoς ήταν ÏŒμως, ο ΘεÏŒφραστος και τι Îκανε; Ήταν βοτανολÏŒγος. Κάποιος φαντάζεται τους δÏο άνδρες και φίλους να μοιράζονται τον φυσικÏŒ κÏŒσμο. ΕγÏŽ θα αναλάβω τα ζÏŽα, λÎει ο ΑριστοτÎλης, εσÏ, ΘεÏŒφραστε, ανάλαβε τα φυτά. Έτσι γεννήθηκαν η Ζωολογία και η Φυτολογία.
Ο ΘεÏŒφραστος ήταν βοτανολÏŒγος. Ήταν άλλη μία πολÏ ξεχωριστή μορφή της εποχής, που μας Îχει προσφÎρει γραπτÎς περιγραφÎς μιας πολÏ μεγάλης ποικιλίας φυτÏŽν. Για την ακρίβεια, πολλά απÏŒ τα σημερινά φυτά Îχουν πάρει την επιστημονική τους ονομασία απÏŒ το ÏŒνομα του ΘεÏŒφραστου. Ένα εξαιρετικά αξιÏŒλογο άτομο. Ο ΑριστοτÎλης περιγράφει τις μορφÎς, τις συνήθειες και τα περιβάλλοντα εκατοντάδων ζÏŽων. ΛÎει, ÏŒτι οι χελÏŽνες Îχουν καβοÏκια, συρίζουν, γεννοÏν αυγά και πÎφτουν σε νάρκη. ÎŒτι τα φίδια ζευγαρÏŽνουν περιτυλίγοντας το Îνα το άλλο. Περιγράφει τον κÏκλο ζωής του τζίτζικα. ΑναφÎρει Îνα πτηνÏŒ με ατσαλÎνιο γαλάζιο φτÎρωμα, Îνα μακρÏ και λεπτÏŒ ράμφος, κοντά πÏŒδια, που ζει στα βράχια, προφανÏŽς Îναν βραχοτσοπανάκο. ΣτρÎφει την προσοχή του στα άκρα των νερÏŽν. Στα αβαθή, λÎει, η βλάστηση είναι πιο λεπτεπίλεπτη και πλοÏσια απ’ ÏŒτι σε οποιονδήποτε κήπο. Υπάρχει Îνα είδος κάβουρα με επίπεδα πίσω πÏŒδια, με τα οποία κολυμπά. ΛÎει. ÏŒτι ο ίβις, ο ερωδιÏŒς και ο τσικνιάς χρησιμοποιοÏν τα ράμφη τους ως καλάμι ψαρÎματος. Επίσης, ÏŒτι οι καλαμοκανάδες είναι πολÏ εριστικοί κι ÏŒτι δεν Îχουν πίσω μεγάλο δάκτυλο. Περιγράφει επίσης, τον πιο ÏŒμορφο απÏŒ τους μετανάστες της άνοιξης, τον μελισσοφάγο. Ο ΑριστοτÎλης παρατηρεί την ακÏŒρεστη ÏŒρεξη για μÎλισσες, πÏŽς φωλιάζουν σε τρÏπες που σκάβουν σε ÏŒχθες ποταμÏŽν και πÏŽς αναπαράγονται. Και Îτσι κάθε χρÏŒνο, δίπλα στην λιμνοθάλασσα οι μελισσοφάγοι κάνουν ακριβÏŽς το ίδιο. ΑυτÏŒς είναι ο φιλÏŒσοφος, που ανακαλÏπτει την φÏση.
Δεν ήταν προκατειλημμÎνος απÏŒ τίποτα, δεν επηρεαζÏŒταν απÏŒ κάποιον, που είχε γράψει για το ίδιο πράγμα πριν απÏŒ αυτÏŒν. Ή απÏŒ κάτι, που είχε διαβάσει νεÏŒτερος. ΑυτÏŒ, που θαυμάζεται στα γραπτά του είναι αυτή η φρεσκάδα. ÎŒλα ÏŒσα γράφει μοιάζουν να είναι δικÎς του παρατηρήσεις. Σε Îνα υπÎροχο εδάφιο γνωστÏŒ ως πρÏŒσκληση στην Βιολογία αναφÎρει: Δεν αρκεί απλÏŽς να μελετοÏμε τα άστρα ÏŒσο τÎλεια και θεÏŠκά κι αν είναι. ΠρÎπει να μελετοÏμε και τα ταπεινÏŒτερα των πλασμάτων, ακÏŒμη κι αν φαντάζουν απεχθή. Κι αυτÏŒ επειδή, ÏŒλα τα ζÏŽα Îχουν κάτι απÏŒ το καλÏŒ, απÏŒ το θεÏŠκÏŒ, κάτι απÏŒ το ÏŒμορφο. Το «Περί τα ΖÏŽα Ιστορίαι» βρίθει τÏŒσο απÏŒ παρατηρήσεις σχετικά με τα πλάσματα, που ζουν μÎσα και γÏρω απÏŒ την λιμνοθάλασσα, που δεν μπορεί να προÎρχονται ÏŒλες απÏŒ τον ΑριστοτÎλη. ΠρÎπει να είχε μιλήσει με ανθρÏŽπους, που γνÏŽριζαν περί ζÏŽων. ÎŒπως ο Δαρβίνος μίλησε με λάτρεις των περιστεριÏŽν, Îτσι κι ο ΑριστοτÎλης μίλησε με ψαράδες. Η λιμνοθάλασσα σχεδÏŒν χωρίζει στα δÏο το νησί της ΛÎσβου. Είναι απÏŒ τις πιο παραγωγικÎς υδάτινες λωρίδες του ανατολικοÏ Αιγαίου. Φιλοξενεί Îνα ζÏŽο, στο οποίο ήταν ιδιαιτÎρως αφοσιωμÎνος ο ΑριστοτÎλης. Την σουπιά. Οι πρÏŽτες παγίδες είναι άδειες αλλά σίγουρα υπάρχουν σουπιÎς εδÏŽ. Αυτά τα αλλÏŒκοτα, θαυμάσια ζÏŽα κατακλÏζουν την λιμνοθάλασσα και ο ΑριστοτÎλης Îχει πολλά να πει γι’ αυτά. Περιγράφει πÏŽς αλλάζουν χρÏŽμα, πÏŽς εκτοξεÏουν μελάνι, ÏŒταν φοβοÏνται. ΠÏŽς αναπαράγονται, πÏŽς κυνηγοÏν με αυτά τα εντυπωσιακά μακριά πλοκάμια. Επίσης το γεγονÏŒς, ÏŒτι ζουν μÏŒνο Îναν χρÏŒνο περίπου.
Ένα απÏŒ τα αριστουργήματα του ΑριστοτÎλη είναι η ανατομία της σουπιάς. Ο ΑριστοτÎλης περιγράφει λεπτομερÏŽς την ανατομίας της. Περιγράφει τα βράγχια της, τα αναπαραγωγικά της ÏŒργανα. Γνωρίζει,ÏŒτι οι σουπιÎς Îχουν πολÏ ασυνήθιστη ανατομία, επειδή τα εντÏŒσθια είναι καμπÏλα, οÏτως ÏŽστε να αφοδεÏει με το κεφάλι. Το ορθÏŒ τους Îντερο βρίσκεται πολÏ κοντά στον εγκÎφαλο και τα μάτια κάτω απÏŒ την κοιλÏŒτητα του μανδÏα αντίθετα με τα περισσÏŒτερα πλάσματα, που Îχουν το ÎντερÏŒ τους στην αντίθετη κατεÏθυνση απÏŒ το στÏŒμα τους. Το στÏŒμα, το ράμφος είναι σκληρÏŒ και με αυτÏŒ δαγκÏŽνει. Μελετά το εσωτερικÏŒ της σουπιάς και βλÎπει, ÏŒτι το μεγαλÏτερο ÏŒργανο είναι κάτι μεγάλο και πορτοκαλί, το οποίο ονομάζεται «μÏτη» και βρίσκεται στην μÎση του σÏŽματος. ΠιστεÏει, ÏŒτι είναι η καρδιά ή Îστω το αντίστοιχο της καρδιάς σε μια σουπιά. Δεν είναι. Είναι το συκÏŽτι. Αλλά λÏŒγω του ÏŒτι είναι σε κεντρικÏŒ σημείο, ÏŒπως η καρδιά μας, ισχυρίζεται, ÏŒτι είναι το ίδιο πράγμα. ΕÏκολο να κάνεις αυτÏŒ το λάθος και οφείλω να πω, πως οτιδήποτε άλλο κάνει είναι απίστευτα εντυπωσιακÏŒ. Η περιγραφή του ΑριστοτÎλη για την ανατομία της σουπιάς βελτιÏŽθηκε μÏŒλις τον 17ο αιÏŽνα, ÏŒταν ο ολλανδÏŒς Γιαν Σουάμερνταμ βρήκε και τις τρεις καρδιÎς της σουπιάς. Ίσως να πιστεÏατε, ÏŒτι Îνα τÎτοιο βιβλίο θα ήταν ταξινομημÎνο βάση ειδÏŽν, ÏŒτι θα υπήρχε Îνα κεφάλαιο για τα Îντομα, για τις σουπιÎς, για τις σαÏρες κ.ο.κ., αλλά δεν είναι Îτσι. Για την ακρίβεια, είναι ταξινομημÎνο βάση συστήματος. Υπάρχουν τμήματα περί πÎψης, αναπαραγωγής και κÏκλων ζωής. Έχει τη δομή ενÏŒς σÏγχρονου εγχειριδίου ζωολογίας ασπÏŒνδυλων. Και αυτÏŒ μας λÎει, ÏŒτι ο ΑριστοτÎλης δεν συγκεντρÏŽνει απλÏŽς γνÏŽσεις περί φυσικής ιστορίας. Κάνει κάτι πιο συστηματικÏŒ. Κάνει επιστήμη. Και εδÏŽ υπάρχει κάτι παράδοξο. Ο τρÏŒπος, που δÏŒμησε αυτÏŒ το βιβλίο ο ΑριστοτÎλης, μας είναι τÏŒσο οικείος, τÏŒσο ÏŒμοιος με τον τρÏŒπο που σκεπτÏŒμαστε τον φυσικÏŒ κÏŒσμο και τον τρÏŒπο που κάνουμε βιολογία, που σχεδÏŒν αδυνατοÏμε να κατανοήσουμε πÏŒσο αυθεντικÏŒς ήταν. ΩστÏŒσο, ÏŒταν ήρθε σε αυτήν την λιμνοθάλασσα, είδε τα πλάσματα μÎσα της, τα ξεχÏŽρισε και κατÎγραψε ÏŒσα είδε. Ήταν ο πρÏŽτος άνθρωπος, που είχε κάνει κάτι τÎτοιο. Το επÏŒμενο βήμα του είναι επαναστατικÏŒ. Έχοντας ταξινομήσει τα δεδομÎνα και τα γεγονÏŒτα, αρχίζει να επεξηγεί. Τάσσει τη θεωρία ενάντια στην παρατήρηση. Εφευρίσκει Îνα νÎο τρÏŒπο κατανÏŒησης του κÏŒσμου. ΕφαρμÏŒζει αυτή την μÎθοδο σε Îνα απÏŒ τα βαθÏτερα βιολογικά ζητήματα. ΠÏŽς η ζωή δημιουργείται στο αυγÏŒ και στη μήτρα. ΘÎλει να μάθει πÏŽς, σÏμφωνα με τα λÏŒγια του, Îρχονται στη ζωή τα Îμβια ÏŒντα. Αν θÎλετε να κατανοήσετε την ανάπτυξη, πρÎπει να μιμηθείτε τον ΑριστοτÎλη. Να πάτε σε μία φάρμα και να βρείτε γονιμοποιημÎνο αυγÏŒ κÏŒτας. Η γοητεία σε αυτÏŒ είναι, ÏŒτι δεν ξÎρεις τι θα δεις, μÎχρι να ανοίξεις το αυγÏŒ. ΜερικÎς φορÎς βλÎπεις ακριβÏŽς ÏŒ,τι είδε ο ΑριστοτÎλης. Ο ΑριστοτÎλης θα μελετήσει το αυγÏŒ δια γυμνοÏ οφθαλμοÏ.
ΜποροÏμε να διακρίνουμε με μικροσκÏŒπιο την καρδιά του κοτÏŒπουλου να χτυπά. Είναι Îνα Îμβρυο μÏŒλις μερικÏŽν ημερÏŽν. Κείτεται εκεί για λίγο, σε Îνα στρÏŽμα λευκωματίνης και λÎκιθου. Τα αιμοφÏŒρα αγγεία, οι αρτηρίες και οι φλÎβες διακλαδÏŽνονται στον γÏρω χÏŽρο. ΒλÎπετε το κεφάλι του, το μάτι του και πάνω απÏŒ ÏŒλα, βλÎπετε την καρδοÏλα του να χτυπά. ΑκÏŒμη και οι επικριτÎς του ΑριστοτÎλη, του το αναγνωρίζουν αυτÏŒ. Είναι ο πρÏŽτος, που άνοιξε Îνα αυγÏŒ και περιÎγραψε το Îμβρυο ενÏŒς νεοσσοÏ. Είναι ο πρÏŽτος, που περιγράφει την καταγωγή ενÏŒς Îμβιου ÏŒντος. Ο ΑριστοτÎλης περιγράφει την ανάπτυξη ενÏŒς, προφανÏŽς, άψυχου αυγοÏ σε Îνα Îμβιο πλάσμα, που αναπνÎει και ζευγαρÏŽνει. Αν είχε κάνει μÏŒνο αυτÏŒ θα άξιζε τον θαυμασμÏŒ μας, αλλά θεωρÏŽ, ÏŒτι Îκανε πολÏ περισσÏŒτερα. Επιχείρησε και πÎτυχε, σε μεγάλο βαθμÏŒ, να διεισδÏσει στα πιο μÏχια μυστικά της ζωής. Γιατί οι νεοσσοί εκκολάπτονται απÏŒ αυγά κÏŒτας; Γιατί ÏŒχι και οι χελÏŽνες, τα ψάρια ή τα φίδια; Το ερÏŽτημα ακοÏγεται τετριμμÎνο, αλλά δεν είναι. Αφορά την ομοιÏŒτητα των απογÏŒνων στους γονείς τους και στην Ο ΑριστοτÎλης ισχυρίστηκε, ÏŒτι οι ιδιÏŒτητες της Ïλης, τα θεμελιÏŽδη δομικά στοιχεία του κÏŒσμου, δεν εξηγοÏν πÏŽς κατασκευάζεται Îνα Îμβρυο. Χρειάζεται κάτι άλλο, κάτι, που λαμβάνει απÏŒ τους γονείς του, κάτι, που το διαμορφÏŽνει. ΑυτÏŒ το ονÏŒμασε «είδος». Το οποίο είναι τι, ακριβÏŽς; ΕδÏŽ δυσκολεÏεται ο ΑριστοτÎλης. Ο ΑριστοτÎλης συγκρίνει τα υλικά συστατικά των πραγμάτων, τα στοιχεία, ÏŒπως τα αποκαλεί, και την μορφή ή το «είδος» και λÎει, ÏŒτι τα στοιχεία είναι σαν τα γράμματα Α και Β και μποροÏμε να τα συνδυάσουμε ποικιλοτρÏŒπως. Δηλαδή, μποροÏμε να Îχουμε την συλλαβή ΑΒ Î® ΒΑ και η διάταξή τους είναι η μορφή, η οποία διαφÎρει κατά περίπτωση. Η μορφή λοιπÏŒν, διαφÎρει απÏŒ τα υλικά συστατικά. Φαίνεται λοιπÏŒν να λÎει, ÏŒτι σημασία δεν Îχει το υλικÏŒ, αλλά η διάταξη του υλικοÏ αυτοÏ. Η διάταξη των υλικÏŽν συστατικÏŽν, ÏŒπως η διάταξη των γραμμάτων δημιουργοÏν τις δÏο συλλαβÎς. Το «είδος» λοιπÏŒν, είναι κάτι σαν πληροφορία ή Îνα είδος δραστηριÏŒτητας. Το εντυπωσιακÏŒ είναι, ÏŒτι χρησιμοποιεί μια μεταφορά για την πληροφορία, την διάταξη των γραμμάτων. Μοιάζει με την μεταφορά μας περί περί Εξ άλλου σημασία δεν Îχουν τα υλικά συστατικά του DNA, παρά μάλλον η διάταξη των στοιχείων, που αποτελοÏν το DNA, τα μÏŒρια, οι πυρηνικοί δεσμοί, αυτή είναι η πληροφορία. Μία μÎθοδος του ΑριστοτÎλη για την μελÎτη των Îμβιων ειδÏŽν, ήταν η ίδια η απλÏŒτητα. Ο ΑριστοτÎλης Îχει Îναν ενθουσιασμÏŒ για την ζωοτομία, που σήμερα φαντάζει υπερβολική. Περιγράφει πÏŽς αν κÏŒψουμε στην μÎση Îνα τÎτοιο Îντομο,παραδÏŒξως θα συνεχίζει να ζει για πολÏ ÏŽρα. Πολλοί σÏγχρονοι βιολÏŒγοι κάνουν ανατομή σε ζωντανά Îντομα, αλλά ελάχιστοι σε χαμαιλÎοντες. Ο ΑριστοτÎλης το Îκανε. ΑφοÏ τον άνοιξε, παρατηρεί, ÏŒτι ο χαμαιλÎων αναπνÎει ακÏŒμη για αρκετή ÏŽρα. Και οι χελÏŽνες, λÎει, συνεχίζουν να κουνοÏν τα πÏŒδια τους, ακÏŒμη και μετά την αφαίρεση της καρδιάς τους. Δεν ξÎρω πÏŒσο θα επιζοÏσε μία χελÏŽνα χωρίς την καρδιά της και δεν νομίζω, πως Îχω την διάθεση να το μάθω. ΩστÏŒσο, η πεποίθηση του ΑριστοτÎλη, ÏŒτι κάποια πλάσματα επιζοÏν εκπληκτικά πολλή ÏŽρα αφοÏ ξεντεριαστοÏν, τονίζει Îνα απÏŒ τα βαθÏτερα κομμάτια του ερευνητικοÏ του προγράμματος. ΔιÏŒτι, ÏŒταν ο ΑριστοτÎλης αφαιροÏσε την καρδιά μιας χελÏŽνας δεν αναζητοÏσε τίποτε λιγÏŒτερο απÏŒ την ψυχή της. Οι αρχαίοι Έλληνες αλληγοροÏσαν την ψυχή ως πεταλοÏδα. ΧρησιμοποιοÏσαν τη λÎξη ψυχή και για τα δÏο, κατανοητÏŒ γιατί. Η πεταλοÏδα ξεπηδά απÏŒ την σκοÏρα χρυσαλλίδα, ακριβÏŽς ÏŒπως και η ψυχή, άυλη και αθάνατη φεÏγει απÏŒ το πτÏŽμα με το θάνατο, ωστÏŒσο συνεχίζει να ζει στον Άδη. Είναι η ψυχή, Îνα πνεÏμα. Η Î¬ποψη του ΑριστοτÎλη περί ψυχής διαφÎρει πολÏ. Θεωρεί, ÏŒτι την Îχουν ÏŒλα τα Îμβια ÏŒντα, ÏŒχι μÏŒνο οι άνθρωποι. ΠιστεÏει, ÏŒτι μÏδια και μαλάκια και αστακοί και καβοÏρια, ÏŒλα Îχουν ψυχή ή τουλάχιστον είχαν ÏŒσο ζοÏσαν. ΔιÏŒτι ο ΑριστοτÎλης πιστεÏει, πως ÏŒταν πεθαίνει Îνα Îμβιο ον, μαζί του πεθαίνει και η ψυχή του. Αυτή είναι η ψυχή ως βιολογία, ωστÏŒσο, ÏŒταν διαβάζετε ΑριστοτÎλη περί ψυχής, μοιάζει μάλλον μυστηριÏŽδης. Δεν είναι υλική, ωστÏŒσο ελÎγχει την Ïλη. Δεν είναι Îνα ÏŒργανο, που μπορείτε να αφαιρÎσετε και να κρατήσετε. Είναι κάτι πολÏ πιο αφηρημÎνο. Η ψυχή είναι το δίκτυο διεÏθυνσης και ελÎγχου, που δημιουργεί Îνα πλάσμα. Είναι η ροή θρεπτικÏŽν ουσιÏŽν σε ÏŒλο το σÏŽμα, είναι οι διεργασίες των οργάνων του, οι αισθήσεις, με τις οποίες αντιλαμβάνεται τον κÏŒσμο. Στην περίπτωση ενÏŒς ανθρÏŽπου, είναι οι σκÎψεις που κάνει. Είναι αυτÏŒ, που οι βιολÏŒγοι του 20οÏ αιÏŽνα αποκαλοÏν «το σÏστημα». Είναι ο μεταβολισμÏŒς ενÏŒς πλάσματος και το κÏκλωμα γονιδίων και πρωτεÏŠνÏŽν, που το ελÎγχουν. Είναι ÏŒλοι οι μηχανισμοί, που απορρÎουν απÏŒ την εντροπία και εμποδίζουν τα Îμβια ÏŒντα να καταρρÎουν σε σωροÏς αδρανοÏς μάζας. ΑυτÏŒ, που ο ΑριστοτÎλης αποκαλεί «ψυχή», εμείς το αποκαλοÏμε «σÏστημα». ΑυτÏŒ, που αποκαλεί «είδος», το αποκαλοÏμε «γονίδια». Η γλÏŽσσα διαφÎρει κατά πολÏ, αλλά οι Îννοιες είναι πολÏ παρÏŒμοιες. Στην καρδιά των δÏο θεωριÏŽν ζωής βρίσκεται η ιδÎα, ÏŒτι οι πληροφορίες, που μεταδίδονται απÏŒ γονιÏŒ σε παιδί, γενιά με την γενιά, διαπλάθουν την Îμβια Ïλη. Ο ΑριστοτÎλης πιστεÏει, ÏŒτι κάθε είδος Îχει Îνα μοναδικÏŒ «είδος», τη δική του συγκεκριμÎνη ψυχή. ΤÏŒτε, γιατί υπάρχουν τÏŒσα πολλά είδη; Για εμάς υπάρχουν δÏο εξηγήσεις. Μία θρησκευτική, ÏŒτι τα δημιοÏργησε ο ΘεÏŒς και μία επιστημονική, ÏŒτι εξελίχθηκαν. Ο ΑριστοτÎλης είχε Îναν αμείλικτα επιστημονικÏŒ νου, αλλά ζοÏσε 23 αιÏŽνες πριν απÏŒ τον Δαρβίνο. Είναι λοιπÏŒν, δημιουργιστής; Ο δάσκαλÏŒς του, ο Πλάτων, σίγουρα ήταν. Ο Πλάτων αφηγείται την καταγωγή των ζÏŽων και είναι Îνας μÏθος του δημιουργισμοÏ με μια ηθικολογική μεταβολή. Ο ΘεÏŒς δημιοÏργησε τον κÏŒσμο και ως τιμωρία για διάφορα παραπτÏŽματα μετÎτρεψε ορισμÎνους ανθρÏŽπους σε ζÏŽα. Οι επιπÏŒλαιοι Îγιναν πουλιά, οι ποταποί Îγιναν σαÏρες, φίδια και πλάσματα που Îρπουν. Άλλοι Îγιναν ψάρια. ΜÏŒνο οι συνετοί παρÎμειναν άνθρωποι. ÎŒλα αυτά ο ΑριστοτÎλης τα θεωρεί ανοησίες. Δεν Îχει χρÏŒνο για μÏθους περί δημιουργίας, περί αρχαίων θεÏŽν. ΑγαπÏŽ τον Πλάτωνα, είπε, αλλά περισσÏŒτερο αγαπÏŽ την αλήθεια. Ένας οπαδÏŒς της εξελιξιαρχίας, λοιπÏŒν; Συμμερίζεται την αντίληψη του Δαρβίνου περί προσαρμογής πλασμάτων στα περιβάλλοντα ÏŒπου ζουν. Περιγράφει, πως τα ράμφη των πουλιÏŽν είναι κατάλληλα για την τροφή τους. ΛÎει: Tα πλάσματα είναι σχεδιασμÎνα για να επιβιÏŽνουν, να αναπαράγονται. Θεωρεί ορισμÎνα ζÏŽα πιο προηγμÎνα απÏŒ άλλα. Υπάρχει μία κλίμακα περιπλοκÏŒτητας. Μας λÎει, ÏŒτι οι πίθηκοι είναι ενδιάμεσοι και σχεδιασμÎνοι ανάμεσα σε τετράποδα και ανθρÏŽπους, κάτι το οποίο σίγουρα ισχÏει. ÎŒλα ακοÏγονται πολÏ δαρβινικά, αλλά δεν είναι, διÏŒτι ο ΑριστοτÎλης δεν πιστεÏει στην εξελιξιαρχία. Είναι κάτι πολÏ πιο παράξενο. Ο ΑριστοτÎλης πιστεÏει, ÏŒτι ο κÏŒσμος που βλÎπουμε μπροστά μας, απλÏŽς υπήρχε πάντα εκεί, απαράλλακτος. Με άλλα λÏŒγια είναι Îνας αιωνιοκράτης. Είναι μία δÏσκολη Îννοια. Ο εννοιολογικÏŒς μας κÏŒσμος βασίζεται σε μια μανιχαÏŠκή μάχη ανάμεσα στη δημιουργία και την εξÎλιξη και η αιωνιÏŒτητα απλÏŽς δεν αποτελεί επιλογή. Η αιωνιÏŒτητα αρνείται την ιστορία. ΛÎει, ÏŒτι το παρελθÏŒν δεν είναι Îνας διαφορετικÏŒς τÏŒπος, αλλά ο ίδιος, για πάντα και για πάντα και για πάντα. Κάτι, το οποίο μας φÎρνει σε Îνα απÏŒ τα πιο αινιγματικά Το γεγονÏŒς, ÏŒτι δεν αναφÎρει τίποτε περί απολιθωμάτων. ΔÏσκολα κατανοοÏμε πÏŽς του ξÎφυγε κάτι τÎτοιο. ΒρισκÏŒμαστε στο δυτικÏŒ άκρο του νησιοÏ, ανάμεσα στα απομεινάρια ενÏŒς αχανοÏς δάσους, αλλά τα δÎνδρα είναι πλÎον πÎτρες.
ΑπολιθωμÎνο δάσος ΛÎσβου. Ένα απÏŒ τα σπουδαία απολιθωμÎνα δάση του κÏŒσμου. Κάποιοι λÎνε, ÏŒτι η θεωρία βάζει παρωπίδες στους επιστήμονες. Δεν νομίζω, ÏŒτι ισχÏει, τουλάχιστον δεν Îχει ιδιαίτερη βαρÏτητα. ΩστÏŒσο, αν δεν πιστεÏετε, ÏŒτι το παρελθÏŒν είναι διαφορετικÏŒ μÎρος κατανοείτε εÏκολα, πως θα συγχÎατε Îνα δάσος με Îνα χωράφι πÎτρες. Ένα αρχαίο ηφαίστειο κάλυψε τα δÎντρα με στάχτη. ΤÏŽρα, μετά απÏŒ είκοσι εκατομμÏρια χρÏŒνια, ακÏŒμη φαίνονται τα φÏλλα, ο φλοιÏŒς και οι ιστοί τους. Ο φίλος του ΑριστοτÎλη, ο ΘεÏŒφραστος, ιδρυτής της Φυτολογίας, κατοικοÏσε μερικά χιλιÏŒμετρα μακριά, στην ΕρεσÏŒ. Άραγε εκείνος τα είδε; ΡÏŽτησα γι αυτÏŒ, τον ΝικÏŒλαο ΖοÏρο, τον διευθυντή του ΑπολιθωμÎνου Δάσους της ΛÎσβου: «ΞÎρουμε, ÏŒτι ο ΘεÏŒφραστος γεννήθηκε δίπλα, στην ΕρεσÏŒ και είμαι βÎβαιος, ÏŒτι Îχει επισκεφθεί το μÎρος τουλάχιστον μία φορά. ΣυνεπÏŽς, κατ’ εμÎ, είναι προφανÎς, ÏŒτι θα είχε δει τα απολιθωμÎνα δÎντρα. ΘεωρÏŽ κυριολεκτικά απίστευτο πρÏŒσωπα, ÏŒπως ο ΑριστοτÎλης ή ο ΘεÏŒφραστος να μην το είχαν δει αυτÏŒ». Ίσως να του διÎφυγε τελείως το δάσος. Ίσως να ήταν καλυμμÎνο. ΥποπτεÏομαι, ÏŒτι ο λÏŒγος, που ο ΑριστοτÎλης δεν αναφÎρει οÏτε αυτÏŒ, οÏτε κανÎνα άλλο απολίθωμα δεν είναι επειδή δεν τα είδε, αλλά επειδή δεν πίστευε σε αυτά. ΠαρÏŒλα αυτά, το ερÏŽτημα παραμÎνει. Αν τα είδη δεν δημιουργήθηκαν και αν δεν εξελίχθηκαν γιατί είναι τÏŒσα πολλά; Ο ΑριστοτÎλης κατανοεί, ÏŒτι υπάρχει μία σÏνδεση μεταξÏ ειδÏŽν με πολÏ περίπλοκους τρÏŒπους. Συγκρίνει τον κÏŒσμο με Îνα σπίτι, τον ελληνικÏŒ «οίκο», απÏŒ ÏŒπου προÎρχεται η «Οικολογία». Στο νοικοκυριÏŒ του κÏŒσμου λοιπÏŒν, το κάθε είδος Îχει τον δικÏŒ του ρÏŒλο. Ο ΑριστοτÎλης γνωρίζει, ÏŒτι τα νοικοκυριά δεν είναι πάντα αρμονικά. Κατανοεί, ÏŒπως και ο Δαρβίνος, ÏŒτι γίνεται Îνας πÏŒλεμος της φÏσης. Εκεί ÏŒμως, που στον δαρβίνειο πÏŒλεμο κάποια είδη ευημεροÏν και άλλα εκλείπουν, στους αριστοτÎλειους πολÎμους οι αντίπαλοι απλÏŽς μάχονται αιωνίως. Στο νοικοκυριÏŒ του ΑριστοτÎλη ÏŒμως, δεν κατοικοÏν μÏŒνο γήινα πλάσματα. ΚατοικοÏν επίσης, ο Ήλιος, οι πλανήτες και τα άστρα. Η Οικολογία του ασπάζεται τον κÏŒσμο και ο ΘεÏŒς τα ρυθμίζει ÏŒλα. Ένας ΘεÏŒς, που απλÏŽς σκÎπτεται και παρ΄ ÏŒτι ο θεÏŒς του είναι ο υπÎρτατος διανοοÏμενος αποτελεί και τον λÏŒγο Ïπαρξης ζωής στην Γη. Είναι Îνα ÏŒμορφο, αν και ελαφρÏŽς μυστικιστικÏŒ δÏŒγμα, διÏŒτι λÎει, ÏŒτι η φÏση που περιÎγραψε, ανάτεμνε και κατÎταξε ο ΑριστοτÎλης, είναι στην ουσία ιερή. Και εγÏŽ αν είχα Îναν ΘεÏŒ, αυτÏŒς σίγουρα, θα ήταν ο ΑριστοτÎλης. Ο ΑριστοτÎλης συνÎχισε το Îργο, που ξεκίνησε στην ΛÎσβο. Έγραψε Îνα βιβλίο περί Ανατομίας, Φυσιολογίας και ΕξÎλιξης των ζÏŽων. Υπάρχει Îνα βιβλίο περί αναπνοής, περί γήρανσης, περί κίνησης. Υπάρχει Îνα βιβλίο περί ψυχής. Η επιστημονική του κληρονομιά δεν είναι εκτενής, αλλά μνημειÏŽδης. ΑναγνÏŽστηκε, αντιγράφηκε και εκλάπη απÏŒ ρωμαίους εγκυκλοπαιδιστÎς, μουσουλμάνους γιατροÏς και αντιγραφείς χειρογράφων του Μεσαίωνα. Τον 13ο αιÏŽνα πλÎον, διδασκÏŒταν σε ÏŒλα τα ευρωπαÏŠκά πανεπιστήμια. Κατά την ΑναγÎννηση, λÏŒγιοι μετÎτρεψαν τα βιβλία σε καταλÏŒγους με περίτεχνες απεικονίσεις, που Îδειχναν τα πλάσματα, που είχε δει ο ΑριστοτÎλης. Ίδρυσαν μουσεία γεμάτα με φυσικά θαÏματα. Δεν υπερβάλλω λÎγοντας, ÏŒτι η σÏγχρονη Βιολογία θεμελιÏŽθηκε με τον ΑριστοτÎλη. Και προκÏπτει το ερÏŽτημα: γιατί τον Îχουμε ξεχάσει; Γιατί δεν Îχει θÎση στο πάνθεον των σπουδαίων επιστημÏŒνων, δίπλα στον ΠαστÎρ ή τον Δαρβίνο ας ποÏμε; Ένας λÏŒγος είναι, ÏŒτι Îνα κομμάτι της Βιολογίας του ήταν απλÏŽς λανθασμÎνο. Έκανε μεγάλο λάθος για τα ΛÎει, ÏŒτι τα χÎλια αναπτÏσσονται απÏŒ την λάσπη ποταμÏŽν. Γιατί το Îλεγε αυτÏŒ; Γιατί βασικά, αν δεις χÎλια, ιδίως τα μικρά, κρÏβονται στη λάσπη. ΜποροÏν άνετα να μπουν κάτω απÏŒ την λάσπη και να εξαφανιστοÏν μÎσα της. Ο ΑριστοτÎλης παρατήρησε, ÏŒτι τα χÎλια είναι πολÏ ασυνήθιστα πλάσματα. Αν κάνετε μία κοιλιακή τομή, για να δείτε τα εσωτερικά ÏŒργανα μÎχρι το ορθÏŒ Îντερο πιο κάτω, βλÎπετε, ÏŒλα τα ÏŒργανα, που θα βρίσκατε σε οποιοδήποτε ψάρι. ÎŒμως, σε Îνα συνηθισμÎνο ψάρι τα αναπαραγωγικά ÏŒργανα θα ήταν κάπου γÏρω. Οι γονάδες, το σπÎρμα και τα ωάρια. ΩστÏŒσο, στα χÎλια απλÏŽς δεν τα βρίσκετε ποτÎ. Ο ΑριστοτÎλης το παρατήρησε και δημιουργήθηκε το προφανÎς ερÏŽτημα. Αν Îνα χÎλι δεν Îχει ωάρια ή σπÎρμα, πÏŽς αναπαράγεται; Είναι Îνα εÏλογο ερÏŽτημα. ΑσφαλÏŽς, δεν θα μποροÏσε να γνωρίζει, ÏŒτι το ευρωπαÏŠκÏŒ χÎλι αναπτÏσσει τις γονάδες του σε μια πορεία 9.000 χιλιομÎτρων κολÏμβησης μÎχρι τους τÏŒπους αναπαραγωγής του στην Θάλασσα των ΣαργασσÏŽν. Μοιάζει να πιστεÏει ÏŒτι κάποια είδη πλασμάτων δεν αναπαράγονται. ΑπλÏŽς εμφανίζονται απÏŒ το πουθενά, δημιουργοÏνται αυτογενÏŽς. Παρατήρησε, ÏŒτι ορισμÎνα ζÏŽα δεν προÎρχονται απÏŒ ζÏŽα του ίδιου είδους. ΣυνεπÏŽς, οι άνθρωποι μποροÏν να παράγουν σκÏŽληκες ή ψÏλλους. ΑυτÏŒ το επεκτείνει και σε άλλα ζÏŽα σε άλλα μÎρη της φÏσης, κυρίως στην θάλασσα, αλλά και σχεδÏŒν σε ÏŒλα τα Îντομα. Το ερÏŽτημα γιατί το κάνει αυτÏŒ, είναι αξιοπερίεργο. Ο ΑριστοτÎλης παρατήρησε, ÏŒτι η αποσυντεθειμÎνη σάρκα, συχνά παράγει άλλα πλάσματα. Για παράδειγμα, μια υαλÏŒσαυρα, την οποία βρήκαμε νεκρή στην άκρη του δρÏŒμου. Την ανοίγω για να δω το εσωτερικÏŒ της. Η σαÏρα Îχει μουμιοποιηθεί εξ αιτίας της ζÎστης. ΒλÎπουμε, ÏŒπως ίσως περιμÎναμε, ÏŒτι βρίθει απÏŒ Ο ΑριστοτÎλης γνωρίζει, ÏŒτι οι προÎρχονται απÏŒ τα σκουλήκια και ÏŒτι τα σκουλήκια προÎρχονται απÏŒ την αποσυντεθειμÎνη σάρκα. ΣυνεπÏŽς, συμπεραίνει εÏλογα, ÏŒτι οι μÏγες δημιουργοÏνται αυτογενÏŽς απÏŒ νεκρά πράγματα.
ΩστÏŒσο, η πεποίθηση του ΑριστοτÎλη περί αυτογενοÏς δημιουργίας δεν ήταν ο λÏŒγος που αμφισβητήθηκε. Ήταν μάλλον η αποτυχία της μεθÏŒδου του, που εξÎθεσε αυτή την πεποίθηση. ÎŒταν διαβάζω τον ΑριστοτÎλη νιÏŽθω σα να διαβάζω το Îργο ενÏŒς λαμπροÏ, εκκεντρικοÏ συναδÎλφου. Υπάρχουν οι ίδιες λεπτομερείς παρατηρήσεις, η επιχειρηματολογία, οι ίδιες αντιπαθείς αναφορÎς σε προκατÏŒχους. ΤοποθετÏŽ δÏο φρÎσκα ψάρια σε δÏο βάζα, καλÏπτω το Îνα με γάζα και αφήνω το άλλο εκτεθειμÎνο. Είναι το είδος του πειράματος, που θα μποροÏσε να είχε κάνει ο ΑριστοτÎλης, αλλά δεν το Îκανε. Μια εβδομάδα αργÏŒτερα εξετάζω τα αποτελÎσματα. Το εκτεθειμÎνο στα στοιχεία ψάρι βρίθει απÏŒ σκουλήκια. Το ψάρι, που είχε καλυφθεί με γάζα, αντιθÎτως, Îχει σαπίσει αρκετά, αλλά δεν υπάρχουν σκουλήκια. ΑυτÏŒ αποδεικνÏει, ÏŒτι για να πιάσει σκουλήκια η αποσυντεθειμÎνη σάρκα πρÎπει πρÏŽτα να υπάρχουν μÏγες, που γεννοÏν αυγά. ΑυτÏŒ το απλοÏστατο πείραμα Îκανε ο το Καταβαράθρωσε τη θεωρία της αυτογενοÏς δημιουργίας του ΑριστοτÎλη. Η φήμη του δεν αποκαταστάθηκε ποτÎ. Στην καρδιά αυτής της ιστορίας υπάρχει Îνα τραγικÏŒ παράδοξο. Η επί 2.000 σχεδÏŒν χρÏŒνια Îρευνας του ανθρÏŽπου για τον φυσικÏŒ κÏŒσμο, πρÏŽτα ρωτοÏσε τι πίστευε ο ΑριστοτÎλης. ΤÎτοια ήταν η δÏναμη του νου του και το πεδίο των ερευνÏŽν του, που πάντα είχε μια απάντηση. Και αυτÏŒ ήταν το πρÏŒβλημα. Ο ΑριστοτÎλης ή οι μεταγενÎστεροί του, εμπÏŒδισαν την πρÏŒοδο. Ήχησε η πολεμική ιαχή της σÏγχρονης επιστήμης: «Μελετήστε τη φÏση, ÏŒχι τα βιβλία», δηλαδή τα βιβλία του ΑριστοτÎλη. ΕÏλογα μετατράπηκε σε Îνα σÏμβολο του σκοτεινοÏ παρελθÏŒντος. Ήταν ο γίγαντας, που Îπρεπε να σφαγιαστεί, οÏτως ÏŽστε να διασχίσουμε τις πÏλες της φιλοσοφίας και να φτάσουμε στα πράσινα λιβάδια της επιστημονικής αλήθειας. Ο ΑριστοτÎλης Îμεινε στην ΛÎσβο μÏŒλις δÏο χρÏŒνια. Του πρÏŒτειναν να διδάξει το πριγκιπÏŒπουλο ΑλÎξανδρο, που η ιστορία θα αποκαλοÏσε «ΜÎγα». ΑργÏŒτερα, επÎστρεψε στην Αθήνα, ÏŒπου ίδρυσε τη δική του φιλοσοφική σχολή. Στοχάστηκε, Îγραψε και το 322 π.Χ. πÎθανε. Τι πρÎπει να σκεφτοÏμε, λοιπÏŒν, για τον ΑριστοτÎλη; Μήπως θα Îπρεπε να τον εγκωμιάζουμε για την προαίσθησή του ή να τον καταδικάσουμε για τα λάθη του; ΠιστεÏω, ÏŒτι δίνει το εξής. Μας λÎει, ÏŒτι τα πλάσματα είναι ταιριαστά στο περιβάλλον τους, ÏŒτι είναι προσαρμοσμÎνα και ÏŒτι αυτÏŒ απαιτεί μία εξήγηση. ΛÎει επίσης, ÏŒτι τα περίπλοκα πράγματα ÏŒπως τα πλάσματα δεν μποροÏν απλÏŽς να μονταριστοÏν απÏŒ τις συνιστÏŽσες τους, αλλά χρειάζονται και κάτι άλλο, τις πληροφορίες. Μας λÎει επίσης, ÏŒτι για να κατανοήσουμε τα Îμβια ÏŒντα, πρÎπει να τα ξεμοντάρουμε, να τα χωρίσουμε στα μεμονωμÎνα κομμάτια τους. Αλλά, αφοÏ το κάνουμε αυτÏŒ, πρÎπει να τα μοντάρουμε και πάλι, διÏŒτι μÏŒνο Îτσι θα κατανοήσουμε πραγματικά πÏŽς λειτουργοÏν. Νομίζω, ÏŒτι αυτÏŒ κάνει τον ΑριστοτÎλη να μας μιλά σήμερα, διÏŒτι αν ο διαχωρισμÏŒς ήταν ο σκοπÏŒς της Βιολογίας του 20οÏ αιÏŽνα, η συναρμολÏŒγησή τους είναι ο στÏŒχος του 21ου αιÏŽνα. Είναι σημαντικÏŒς, διÏŒτι μας προσφÎρει την ίδια τη δομή της σκÎψης μας, ακÏŒμη κι ÏŒταν δεν το γνωρίζουμε οι ίδιοι. Η σκÎψη του ρÎει σαν υπÏŒγειο ποτάμι στην ιστορία της επιστήμης μας και αναδÏεται ανά διαστήματα ως άλλη μία πηγή με ιδÎες φαινομενικά νÎες, αλλά ουσιαστικά πολÏ παλιÎς. Άραγε αυτή η άποψη του ΑριστοτÎλη είναι αναχρονιστική; Δεν το νομίζω. Είναι τÏŒσο εκτενής, τÏŒσο πρωτεÏŠκÏŒς, που πρÎπει να τον διαβάσει κάθε νÎα γενιά. ΔιÏŒτι Îτσι πάντα βρίσκουν πράγματα στο Îργο του, τα οποία διÎφυγαν απÏŒ τους προκατÏŒχους τους. Ο ΑριστοτÎλης Îγραψε χιλιάδες προτάσεις, τον προσδιορίζει ÏŒμως μία, η πρÏŽτη στην μεταφυσική του. Κάθε άνθρωπος, λÎει, επιθυμεί να μάθει. ÎŒλες οι μορφÎς γνÏŽσης ÏŒμως, δεν είναι ίσες. Η καλÏτερη είναι η αγνή, αμερÏŒληπτη Îρευνα για το αίτιο των πραγμάτων. Είναι η διεκδίκηση της ομορφιάς και της αξίας της επιστήμης. Ο είναι συγγραφÎας και καθηγητής εξελικτικής αναπτυξιακής Βιολογίας στο του Λονδίνου. Το παραπάνω κείμενο αποτελείται απÏŒ εκτεταμÎνα απομαγνητοφωνημÎνα αποσπάσματα απÏŒ το ντοκυμαντÎρ του Ηarry Κillas παραγωγής ΒΒC, το οποίο Îγραψε και παρουσίασε ο dr Lerοi.
Για να φτιάξεις το δικό σου εντομοκτόνο, τρίψε τρεις σκελίδες σκόρδο σε μισό λίτρο νερό και άφησέ το να βράσει.
Όταν κρυώσει το υγρό, μετέφερέ το σε ένα ψεκαστήρα και ψέκασε τα φυτά σου. Θα έχεις στην κατοχή σου το καλύτερο φυσικό εντομοκτόνο.
Ιανουάριος 1, 1814 ? 12:00 AM Ιανουάριος 1, 1821 - Η Φιλική Εταιρεία
Η Φιλική Εταιρεία ιδρύθηκε επτά χρόνια πριν από την έναρξη της Μεγάλης Επανάστασης του 1821, με σκοπό να συντονίσει τις προσπάθειες των υπόδουλων Ελλήνων για την απελευθέρωσή τους. Η οργάνωση ιδρύθηκε μυστικά στην Οδησσό της Ρωσίας, το 1814, από τρεις άσημους εμπόρους, τον Εμμανουήλ Ξάνθο, το Νικόλαο Σκουφά και τον Αθανάσιο Τσακάλωφ.
----------------------------------------------
Ιανουάριος 2, 1821 - 12:00 AM Ιανουάριος 9, 1821 - Η εξέγερση στη Μολδοβλαχία
Τον Φεβρουάριο του 1821 ο υπασπιστής του Ρώσου τσάρου, Αλέξανδρος Υψηλάντης, ηγήθηκε της εξέγερσης εναντίον των Τούρκων στη Μολδοβλαχία. Ωστόσο, μετά από επτά μήνες, η εξέγερση καταπνίγηκε από τον οθωμανικό στρατό.
----------------------------------------------
Μάρτιος 3, 1821 - Η επανάσταση στην Πελοπόννησο
Τον Μάρτιο του 1821 ξεκίνησε η επανάσταση στην Πελοπόννησο. Η αριθμητική υπεροχή των Ελλήνων στην περιοχή και η ύπαρξη πολλών στελεχών της Φιλικής Εταιρείας ήταν δύο από τους βασικούς λόγους που βοήθησαν τους επαναστατημένους Έλληνες να σημειώσουν τις πρώτες τους επιτυχίες.
----------------------------------------------
Απρίλιος 23, 1821 - Η επανάσταση στη Στερεά Ελλάδα
Η επανάσταση στη Στερεά Ελλάδα ξεκίνησε τον Μάρτιο του 1821. Από τις συγκρούσεις με τον οθωμανικό στρατό ξεχωρίζουν η μάχη στην Αλαμάνα, όπου βρήκε φρικτό θάνατο ο Αθανάσιος Διάκος και η μάχη στο χάνι της Γραβιάς, στην οποία διακρίθηκε ο Οδυσσέας Ανδρούτσος
----------------------------------------------
Σεπτέμβριος 23, 1821 - Η άλωση της Τριπολιτσάς
Οι Έλληνες επαναστάτες στην Πελοπόννησο με επικεφαλής τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη αποφάσισαν να πολιορκήσουν την Τριπολιτσά, που ήταν η στρατιωτική έδρα των Τούρκων στην περιοχή. Η άλωση της, τον Σεπτέμβριο του 1821, τόνωσε το ηθικό των Ελλήνων.
----------------------------------------------
Ιανουάριος 1, 1822 - Η Α' Εθνοσυνέλευση
Α΄ Εθνοσυνέλευση Επιδαύρου
From Wikipedia, the free encyclopedia
Η Α' Εθνοσυνέλευση Επιδαύρου ή Πρώτη Εθνική Συνέλευση της Επιδαύρου (20 Δεκεμβρίου 1821 - 16 Ιανουαρίου 1822) ήταν η πρώτη συνέλευση νομοθετικού σώματος του νέου Ελληνικού κράτους. Συνήθως αναφέρεται και ως Α' Συνέλευση Επιδαύρου ή ως Α' Εθνοσυνέλευση.
----------------------------------------------
Απρίλιος 22, 1822 - Η επανάσταση στα νησιά του Αιγαίου
Τον Απρίλιο του 1822 η Χίος καταστράφηκε ολοκληρωτικά από Τούρκους στρατιώτες και οι περισσότεροι από τους κατοίκους της σφαγιάσθηκαν. Ήταν ένα γεγονός που συγκλόνισε τους χριστιανικούς λαούς της Ευρώπης.
----------------------------------------------
Ιούνιος 20, 1822 - Οι αγώνες του Κανάρη
Κωνσταντίνος Κανάρης
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ο Κωνσταντίνος Κανάρης (Ψαρά 1793 ή 1797 ? Αθήνα 2 Σεπτεμβρίου 1877) ήταν σπουδαία μορφή του ναυτικού αγώνα κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 και μετέπειτα ναύαρχος και πολιτικός, ο οποίος διετέλεσε πέντε φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας σε ένα διάστημα 33,5 ετών (1844, 1848-49, 1864, 1864-65 και 1877) και για 2 χρόνια και 3 μήνες συνολικά.
----------------------------------------------
Ιούλιος 26, 1822 - Η εκστρατεία του Δράμαλη - Δερβενάκια
Οι αρχικές επιτυχίες των Ελλήνων επαναστατών θορύβησαν την Υψηλή Πύλη. Την άνοιξη του 1822 στάλθηκε στη Στερεά Ελλάδα, επικεφαλής πολυάριθμης στρατιωτικής δύναμης, ο Δράμαλης με σκοπό να καταστείλει την Επανάσταση. Παγιδεύτηκε όμως και γνώρισε βαριά ήττα στα Δερβενάκια, στις 26 Ιουλίου του 1822.
----------------------------------------------
Μάρτιος 23, 1823 - Η Β' Εθνοσυνέλευση
Β΄ Εθνοσυνέλευση Άστρους
From Wikipedia, the free encyclopedia
Η Β' Εθνοσυνέλευση Άστρους ή Δεύτερη Εθνική Συνέλευση του Άστρους (10 Απριλίου 1823 - 30 Απριλίου 1823) ήταν η δεύτερη συνέλευση κατά τα χρόνια της Ελληνικής επανάστασης.
----------------------------------------------
Μάιος 20, 1825 - Ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο - ο Παπαφλέσσας
Τον χειμώνα του 1824-1825 ο Ιμπραήμ Πασάς αποβιβάστηκε στην Πελοπόννησο. Η Επανάσταση περνούσε δύσκολες στιγμές. Τότε ο Παπαφλέσσας με τους άνδρες του οχυρώθηκαν στο Μανιάκι. Στην άνιση μάχη που ακολούθησε, ο Παπαφλέσσας έχασε τη ζωή του.
----------------------------------------------
Απρίλιος 10, 1826 - Η δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου - ο Διονύσιος Σολωμός
Τον Απρίλιο του 1825 ξεκίνησε η δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου αρχικά από τον Κιουταχή και στη συνέχεια από τον Ιμπραήμ Πασά. Παρά την ηρωική αντίσταση των Μεσολογγιτών, η πόλη κυριεύθηκε τον Απρίλιο του 1826. Π έξοδος του Μεσολογγίου στάθηκε μια από τις κορυφαίες στιγμές της ελληνικής Επανάστασης, προκαλώντας βαθιά συγκίνηση σ' ολόκληρο τον κόσμο.
----------------------------------------------
Ιανουάριος 1, 1827 - Η Γ' Εθνοσυνέλευση
Γ΄ Εθνοσυνέλευση Τροιζήνας
From Wikipedia, the free encyclopedia
Η Γ' Εθνοσυνέλευση Τροιζήνας ή Συνέλευση της Τροιζήνας ή Γ' Εθνική Συνέλευση της Τροιζήνας, έγινε από τις 19 Μαρτίου μέχρι τις 5 Μαΐου 1827 .
----------------------------------------------
Απρίλιος 23, 1827 - Οι αγώνες του Καραϊσκάκη
Η πτώση του Μεσολογγίου άνοιξε το δρόμο για την πολιορκία της Ακρόπολης από τον Κιουταχή. Αντιμέτωπος του βρέθηκε ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο οποίος το φθινόπωρο του 1826 πέτυχε σημαντικές νίκες. Ο θάνατος του όμως, τον Απρίλιο του 1827, οδήγησε στην παράδοση της Ακρόπολης στους Οθωμανούς Τούρκους.
----------------------------------------------
Οκτώβριος 1, 1827 - Η παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων και η Ναυμαχία του Ναυαρίνου
Στη Ναυμαχία του Ναυαρίνου, τον Οκτώβριο του 1827, αγγλικά, γαλλικά και ρωσικά πολεμικά πλοία ήρθαν αντιμέτωπα με το στόλο των Τούρκων και των Αιγυπτίων. Η νίκη των ναυτικών συμμαχικών δυνάμεων συνέβαλε αποφασιστικά στην απελευθέρωση της Ελλάδας.
----------------------------------------------
Φεβρουάριος 1, 1830 - Το τέλος της Επανάστασης και η ελληνική ανεξαρτησία
Μετά τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου, οι διπλωματικές ενέργειες για την τύχη της ελληνικής Επανάστασης αυξήθηκαν. Τελικά, τον Φεβρουάριο του 1830 υπογράφηκε στο Λονδίνο Πρωτόκολλο, με το οποίο η Ελλάδα αποκτούσε την ανεξαρτησία της.
----------------------------------------------
Σεπτέμβριος 27, 1831 - Ο Ιωάννης Καποδίστριας και το έργο του
Ο Ιωάννης Καποδίστριας καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια της Κέρκυρας. Διετέλεσε υπουργός των Εξωτερικών της Ρωσίας μέχρι το 1822, οπότε απομακρύνθηκε από τη θέση του και εγκαταστάθηκε στην Ελβετία. Πέντε χρόνια αργότερα, το 1827, η Γ' Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας τον εξέλεξε Κυβερνήτη της Ελλάδας.
1) Τα μάτια του νου αρχίζουν να γίνονται οξυδερκέστερα, όταν η σωματική δύναμη αρχίζει να παρακμάζει.
2) Μια καλή απόφαση βασίζεται στη γνώση και όχι στους αριθμούς.
3) Ένας ήρωας γεννιέται ανάμεσα σε 100, ένας σοφός βρίσκεται ανάμεσα σε 1.000, αλλά ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος μπορεί να μην βρεθεί ούτε ανάμεσα σε 100.000.
4) Ένα κράτος προκύπτει, όπως καταλαβαίνω, από τις ανάγκες της ανθρωπότητας, κανένας δεν είναι αυτάρκης, αλλά όλοι μας έχουμε πολλές ανάγκες.
5) Όλος ο χρυσός που βρίσκεται πάνω ή κάτω από τη Γη δεν είναι αρκετός για να δοθεί ως αντάλλαγμα για την αρετή.
6) Όλα τα πράγματα θα παραχθούν σε ανώτερες ποσότητες και ποιότητα, και με μεγαλύτερη ευκολία, όταν κάθε άνθρωπος αφοσιώνεται με ένα μόνο πράγμα, σύμφωνα με τα φυσικά του προσόντα, και στη σωστή στιγμή, χωρίς να ασχολείται με τίποτα άλλο.
7) Οποιοσδήποτε άνθρωπος μπορεί να βλάψει αλλά δεν μπορεί ο καθένας να βοηθήσει κάποιον άλλο.
8) Όπως λένε οι κτίστες, οι μεγάλες πέτρες δεν στέκονται καλά χωρίς τις μικρότερες.
9) Η αστρονομία αναγκάζει την ψυχή να δει προς τα πάνω και μας οδηγεί από αυτόν το κόσμο σε έναν άλλο.
10) Κάθε καρδιά τραγουδά ένα τραγούδι, ελλιπές, έως ότου μια άλλη καρδιά ψιθυρίσει σε απάντηση. Εκείνοι που επιθυμούν να τραγουδήσουν πάντα βρίσκουν ένα τραγούδι. Με το άγγιγμα της αγάπης ο καθένας γίνεται ποιητής.
11) Καλύτερα λίγα τα οποία είναι καλοδουλεμένα παρά πολλά ατελή.
12) Το θάρρος είναι ένα είδος λύτρωσης.
13) Θάρρος είναι να γνωρίζεις τι να μην φοβάσαι.
14) Η πονηριά δεν είναι τίποτα άλλο από μια φθηνή απομίμηση της σοφίας.
15) Ο θάνατος δεν είναι το χειρότερο που μπορεί να συμβεί στους ανθρώπους.
16) Η δικτατορία προκύπτει φυσικά από τη δημοκρατία, και η πιο σκληρή μορφή τυραννίας και δουλείας από την πιο ακραία ελευθερία.
17) Η υπερβολή προκαλεί γενικά αντίδραση, και δημιουργεί μια αλλαγή στην αντίθετη κατεύθυνση, εάν είναι στις εποχές, ή στα άτομα, ή στις κυβερνήσεις.
18) Οι καλές πράξεις δίνουν δύναμη στους εαυτούς μας και εμπνέουν άλλους να κάνουν καλές πράξεις.
19) Σχεδόν κανένας άνθρωπος δεν είναι ικανός να κάνει δυο επαγγέλματα ή δυο τέχνες σωστά.
20) Ήταν σοφός άνθρωπος όποιος ανακάλυψε την μπίρα.
21) Αυτός που διαπράττει μια αδικία είναι πάντα πιο δυστυχής από αυτόν που την υφίσταται.
22) Αυτός που δεν είναι καλός υπηρέτης δεν θα είναι και καλός κύριος.
23) Αυτός που κλέβει λίγα κλέβει με την ίδια επιθυμία με αυτόν που κλέβει πολλά, αλλά με μικρότερη δύναμη.
24) Η τιμιότητα είναι για το μεγαλύτερο μέρος λιγότερο κερδοφόρα από την ατιμία.
25) Πώς μπορείτε να αποδείξετε εάν αυτήν τη στιγμή κοιμόμαστε, και όλες οι σκέψεις μας είναι ένα όνειρο ή εάν είμαστε ξύπνιοι, και μιλάμε ο ένας στον άλλο;
26) Η ανθρώπινη συμπεριφορά ρέει από τρεις κύριες πηγές: την επιθυμία, το συναίσθημα, και τη γνώση.
27) Σας προτρέπω να συμμετέχετε κι εσείς στη μεγάλη μάχη, η οποία είναι η μάχη της ζωής, και είναι μεγαλύτερη από κάθε άλλη γήινη μάχη.
28) Δεν γνώρισα σχεδόν κανένα μαθηματικό που να είναι ικανός να χρησιμοποιήσει τη λογική.
29) Άγνοια, η ρίζα και ο μίσχος όλου του κακού.
30) Η αδικία επικρίνεται επειδή οι επικριτές φοβούνται μήπως υποφέρουν, και όχι από οποιοδήποτε φόβο μήπως έχουν διαπράξει αδικία.
31) Δικαιοσύνη σημαίνει ο καθένας να νοιάζεται για τις δουλειές του και να μην αναμιγνύεται στις δουλειές των άλλων.
32) Η γνώση γίνεται κακή εάν ο στόχος δεν είναι ενάρετος.
33) Άνθρωπος - μια ύπαρξη που ψάχνει το νόημα.
34) Η γνώση είναι αληθινή άποψη.
35) Η γνώση χωρίς δικαιοσύνη πρέπει να λέγεται πονηριά και όχι σοφία.
36) Αφήστε τους γονείς να κληροδοτήσουν στα παιδιά τους όχι πλούτη, αλλά το πνεύμα του σεβασμού.
37) Η ζωή πρέπει να παρθεί ως παιχνίδι.
38) Ο έρωτας είναι μια σοβαρή σωματική ασθένεια.
39) Η μουσική είναι ένας ηθικός νόμος. Δίνει ψυχή στο σύμπαν, φτερά στο μυαλό, πτήση στη φαντασία, και τη γοητεία και τη ευθυμία στη ζωή και σε όλα.
40) Ανάγκη... η μητέρα της εφεύρεσης.
41) Κανένα κακό δεν μπορεί να συμβεί σε έναν καλό άνθρωπο, είτε στη ζωή είτε μετά θάνατον.
42) Κανένας νόμος ή διάταξη δεν είναι ισχυρότερος από την κατανόηση.
43) Τίποτα δεν μπορεί να είναι πιο παράλογο από την πρακτική που επικρατεί στη χώρα μας, άνδρες και γυναίκες να μην ακολουθούν τις ίδιες αναζητήσεις με όλες τους τις δυνάμεις και με ένα μυαλό, γιατί έτσι το κράτος αντί να είναι ολόκληρο είναι μισό.
44) Τίποτα στις υποθέσεις των ανθρώπων δεν αξίζει πολύ άγχος.
45) Μια από τις τιμωρίες, όταν αρνείσαι να συμμετέχεις στην πολιτική, είναι να κυβερνάσαι από κατώτερούς σου.
46) Η γνώμη είναι το ενδιάμεσο ανάμεσα στη γνώση και την άγνοια.
47) Ο στόχος μας στην κατασκευή του κράτους είναι η μέγιστη ευτυχία του συνόλου, και όχι αυτό οποιασδήποτε ομάδας.
48) Οι άνθρωποι είναι όπως το χώμα. Μπορούν είτε να σε θρέψουν και να σε βοηθήσουν να αναπτυχθείς είτε μπορούν να σταματήσουν την ανάπτυξή σου και να σε κάνουν να μαραθείς και να πεθάνεις.
49) Η φιλοσοφία ξεκινά με την έκπληξη.
50) Η φιλοσοφία είναι η υψηλότερη μουσική.
51) Η ποίηση είναι πιο κοντά στη ζωτικής σημασίας αλήθεια από ότι η ιστορία.
52) Οι ποιητές εκφράζουν τα μεγάλα και σοφά πράγματα τα οποία οι ίδιοι δεν κατανοούν.
53) Η επιστήμη δεν είναι τίποτα παραπάνω από αντίληψη.
54) Η αρχή είναι το πιο σημαντικό κομμάτι του έργου.
55) Η κοινωνία η οποία δεν έχει ούτε φτώχια ούτε πλούτο θα έχει πάντα τις πιο ευγενείς αρχές.
56) Η κατάρα μου και του έθνους μου είναι ότι πάντα σκεφτόμαστε ότι τα πράγματα μπορεί να καλυτερεύσουν από μια άμεση δράση κάποιου είδους, οποιουδήποτε είδους παρά κανενός είδους.
57) Τα μάτια της ψυχής των πληθών είναι ανίκανα να αντέξουν το όραμα του θείου.
58) Το καλό είναι το όμορφο.
59) Ο άνθρωπος που κάνει όλα όσα οδηγούν στην ευτυχία να εξαρτώνται από τον ίδιο, και όχι από άλλους, έχει υιοθετήσει το καλύτερο σχέδιο για να ζήσει ευτυχισμένα. Αυτός ο άνθρωπος έχει μετριοπάθεια, ανδρικό χαρακτήρα και σοφία.
60) Οι πιο ενάρετοι είναι αυτοί που ικανοποιούνται με το να είναι ενάρετοι χωρίς να επιδιώκουν να φαίνονται έτσι.
61) Οι κυβερνήτες του κράτους είναι τα μόνα πρόσωπα που οφείλουν να έχουν το προνόμιο να πουν ψέματα, είτε στο σπίτι είτε στο εξωτερικό, ίσως να τους επιτρέπεται να πουν ψέματα για το καλό του κράτους.
62) Οι σοφότεροι έχουν την περισσότερη εξουσία.
63) Υπάρχουν τρεις κατηγορίες ατόμων: οι εραστές της φρόνησης, οι εραστές της τιμής και οι εραστές του κέρδους.
64) Δεν υπάρχει κανένα κακό στο να επαναλάβεις μια καλή πράξη.
65) Δεν υπάρχει κανένα τέτοιο πράγμα όπως ο όρκος των εραστών.
66) Πρέπει πάντα να παραμένει κάτι που είναι ανταγωνιστικό στο καλό.
67) Δεν θα υπάρξει τέλος στα προβλήματα του κράτους, ή της ίδιας της ανθρωπότητας, μέχρι οι φιλόσοφοι να γίνουν βασιλιάδες σε αυτόν τον κόσμο, ή μέχρι αυτοί που τώρα αποκαλούνται βασιλιάδες ή κυβερνήτες πραγματικά και αληθινά να γίνουν φιλόσοφοι, και η πολιτική δύναμη και η φιλοσοφία να έρθουν στα ίδια χέρια.
68) Δίνουν, σίγουρα, πολύ παράξενα ονόματα στις ασθένειες.
69) Σκέψη: η ομιλία της ψυχής με τον εαυτό της.
70) Αυτή, και καμία άλλη, είναι η ρίζα από όπου ανθεί η τυραννία, όταν πρωτοεμφανίζεται είναι προστάτης.
71) Αυτή η πόλη είναι αυτό που είναι γιατί οι πολίτες της είναι αυτό που είναι.
72) Αυτοί που σκοπεύουν να γίνουν σπουδαίοι δεν πρέπει να αγαπάνε ούτε τους εαυτούς τους ούτε ό,τι τους ανήκει, αλλά μόνο ό,τι είναι δίκαιο, ανεξάρτητα αν έγινε από αυτούς ή από κάποιον άλλο.
73) Το να προτιμηθεί το κακό έναντι του καλού δεν είναι στη φύση του ανθρώπου, και όταν ένας άνθρωπος είναι αναγκασμένος να επιλέξει ανάμεσα σε δύο κακά, κανένας δεν θα επιλέξει το μεγαλύτερο όταν μπορεί να έχει το μικρότερο.
74) Η αλήθεια είναι η αρχή όλων των καλών στους θεούς, και όλων των καλών στους ανθρώπους.
75) Η αρετή είναι σχετική με τις ενέργειες και τις ηλικίες του καθενός μας σε όλα αυτά που κάνουμε.
76) Είμαστε διπλάσια οπλισμένοι αν πολεμάμε με πίστη.
77) Μπορούμε εύκολα να συγχωρήσουμε ένα παιδί που φοβάται το σκοτάδι, η πραγματική τραγωδία της ζωής είναι όταν οι άνθρωποι φοβούνται το φως.
78) Οφείλουμε να εκτιμήσουμε ως μεγάλης σημασίας το ότι οι ιστορίες, τις οποίες ακούνε πρώτες τα παιδιά, πρέπει να υιοθετούν με τον πιο τέλειο τρόπο την προώθηση της αρετής.
79) Οφείλουμε να πετάξουμε μακριά από τη Γη, στον ουρανό όσο πιο γρήγορα μπορούμε, και το να πετάξουμε μακριά είναι να γίνουμε όπως οι θεοί, όσο αυτό είναι δυνατό, και να γίνουμε σαν αυτούς είναι να γίνουμε άγιοι, δίκαιοι και σοφοί.
80) Όταν μιλούν άσχημα για σένα, ζήσε έτσι ώστε κανένας να μην μπορεί να τους πιστέψει.
81) Όταν υπάρχει φόρος εισοδήματος, ο δίκαιος άνθρωπος θα πληρώσει περισσότερο και ο άδικος λιγότερο για το ίδιο ποσό εισοδήματος.
82) Η σοφία από μόνη της είναι η επιστήμη άλλων επιστημών.
83) Οι σοφοί μιλούν επειδή έχουν κάτι να πουν, οι ανόητοι επειδή πρέπει να πουν κάτι.
84) Μπορείς να ανακαλύψεις περισσότερα για έναν άνθρωπο μέσα σε μια ώρα παιχνιδιού από ότι μέσα σε ένα χρόνο συζήτησης.
85) Η υπερβολική ελευθερία δε μοιάζει με τίποτα άλλο παρά με υπερβολική δουλεία, αφού αλλάζει και τον πολίτη και την κοινωνία.
86) Οι δούλοι και ο τύραννος ποτέ δεν θα γίνουν φίλοι.
87) Να μάχεστε για την ελευθερία.
88) Η επιστήμη είναι δημιουργός της ευτυχίας του ανθρώπου.
89) Όλοι οι άνθρωποι εκ φύσεως επιθυμούν τη γνώση.
90) Όλους η μόρφωση τους εξημερώνει.
91) Να μορφώνουμε λοιπόν τους ανθρώπους και να τους κάνουμε θεϊκούς.
92) Οι νόμοι είναι ψυχή της πόλης, η πολιτεία καταλύεται, εάν δεν υπάρχουν νόμοι.
93) Η μεγάλη πείρα και η πολυμάθεια με κακή αγωγή προκαλούν πολύ μεγαλύτερη ζημία.
94) Όλα τα κακά έχουν ριζώσει στην αμάθεια, κι από κει παίρνουν τη δύναμή τους, για να φουντώσουν.
95) Ο άνθρωπος, όταν τελειωθεί, γίνεται το άριστο εκ των πλασμάτων, αν όμως απομακρυνθεί από το νόμο και τη δικαιοσύνη, γίνεται το χειρότερο από όλα.
96) Να φροντίζεις περισσότερο για το δίκαιο από οτιδήποτε άλλο.
97) Ο άνθρωπος μόνον αυτό πρέπει να εξετάζει, αν δηλαδή ενεργεί δίκαια ή άδικα και αν οι πράξεις του είναι καλές ή κακές.
98) Εάν είμαστε πρόθυμοι να θυσιαστούμε για το δίκαιο, θα ευδοκιμήσουμε.
99) Μόνο οι νεκροί έχουν δει το τέλος του πολέμου.
100) Το βλάκα μπορείς να τον καταλάβεις από δυο ενδείξεις: μιλάει για πράματα που είναι γι\' αυτόν άχρηστα και εκφράζει γνώμη για κάτι που κανένας δεν τον ρωτάει.
101) Δεν υπάρχει πιο ακριβής ένδειξη κακής οργάνωσης της πολιτείας, από την αφθονία γιατρών και νομικών.
102) Φόβος είναι η ψυχική ταραχή που προκαλείται από την αναμονή του κακού.