Φόρουμ

“Deorum lingua est lingua Graecorum” (Η γλώσσα των θεών είναι η Ελληνική γλώσσα) “Totum Graecorum est”  (Όλα είναι Ελληνικά) *['Ολα προέρχονται από τους Έλληνες] “Nihil Graeciae humanum, nihil sanctum” (Τίποτα δεν είναι πιο ανθρώπινο, πιο ιερό από την Ελλάδα) Marcus Tullius Cicero (106 b.c. – 43 b.c.) [Λατίνος Κλασικός] “‘Though Greece was conquered, she defeated the conqueror and imported the arts in the uncivilized Latium”” (Παρ’ ότι η Ελλάς κατακτήθηκε, αυτή νίκησε τον κατακτητή και εισήγαγε τις τέχνες στο απολίτιστο Λάτιο) Quintus Horatius Flaccus (65 b.c. – 8 b.c.) [Ρωμαίος λυρικός ποιητής] “What the mind and the heart is for a human being, Greece is for humanity”  (Ότι το μυαλό και η καρδιά είναι για το ανθρώπινο σώμα, είναι η Ελλάς για την ανθρωπότητα) Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) [Γερμανός συγγραφεύς] “Damned Greek, you found everything; philosophy, geometry, physics, astronomy… you left nothing for us” (Καταραμένε Έλληνα ανακάλυψες τα πάντα, φιλοσοφία, γεωμετρία, φυσική, αστρονομία… δεν άφησες τίποτα για εμάς) Johann Christoph Friedrich von Schiller (1759-1805) [Γερμανός ποιητής, φιλόσοφος και Ιστορικός] “Greece was the real cradle of liberty in which the earliest republics were rocked. We are the pupils of the great men, in all the principles of science, of morals, and of good government”. (Η Ελλάς υπήρξε το αληθινό λύκνο της ελευθερίας στο οποίο σφυριλατήθηκαν οι πρώτες πολιτείες. Εμείς είμαστε οι μαθητές [αυτών] των μεγάλων ανδρών, σε όλες τις αρχές της επιστήμης, της ηθικής και της καλής διακυβέρνησης) William Cullen Bryant (1794-1878) [Αμερικανός ρομαντικός ποιητής] "If in the library of your house you do not have the works of the ancient Greek writers, then you live in a house with no light”. (Εαν στη βιβλιοθήκη του στπιτιού σου δεν έχεις τα έργα των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, τότε ζεις σε ενα σπίτι χωρίς φως) George Bernard Shaw (1794-1878) [Ιρλανδός θεατρικός συγγραφεύς] “If it is true that the violin is the most perfect of musical instruments, then Greek is the violin of human thought” (Εαν αληθεύει πως το βιολί είναι το τελειότερο των μουσικών οργάνων, τότε Ελληνικό είναι το “βιολί” της ανθρώπινης σκέψης) Helen Adams Keller (1880-1968) [Αμερικανίδα συγγραφευς, "ακτιβίστρια" και λέκτωρ] “The only way for us to become great, or even inimitable if possible, is to imitate the Greeks” (Ο μόνος τρόπος για εμάς να γίνουμε σπουδαίοι ή ακόμη και απαράμιλλοι, αν αυτό είναι δυνατό, είναι να μιμηθούμε τους Έλληνες) Johann Joachim Winckelmann (1717-1768) [Γερμανός ιστορικός και αρχαιολόγος] “We have to admit that the whole Islam, except the religion, was Greek. Betrayal against the Greeks by the Islamic nations, equals betrayal against their own nature” (Πρέπει να παραδεχτούμε πως όλο το Ισλαμ, εκτός της θρησκείας, ήταν Ελληνικό. Προδοσία ενάντια των Ελλήνων από τα Ισλαμικά έθνη, ισούται με προδοσία ενάντια στην ίδια τους τη φύση) Ibn Khaldun (1332-1406) [Άραβας ιστορικός, λόγιος, θεολόγος και πολιτικός] “Except the blind forces of nature, nothing moves in this world which is not Greek in its origin” (Εκτός των τυφλών δυνάμεων της φύσεως, τίποτα δεν κινείται σε αυτόν τον κόσμο που να μην είναι Ελληνικό στις καταβολές του) Sir Henry James Sumner Maine (1822-1888) [Συγκριτικός νομολόγος και ιστορικός] “In the Greeks alone we find the idea of that which we would like to be and produce… from the Greeks we take something more than earthly – almost godlike”. (Στους Έλληνες και μόνο βρίσκουμε την ιδέα αυτού που θα θέλαμε να είμαστε και να παράγουμε… από τους Έλληνες παίρνουμε κάτι περισσότερο από γήινο – σχεδόν θεϊκό) Wilhelm Von Humboldt (1767-1835) [Διπλωμάτης, φιλόσοφος και λόγιος] “It is great to descent from Greece, the land that gave the light to the world” (Είναι σπουδαίο να κατάγεσαι από την Ελλάδα, τη χώρα που έδωσε το φως στον κόσμο) Victor Hugo (1802-1855) [Γάλλος ποιητής] “We are children of the Greeks” (Είμαστε παιδιά των Ελλήνων.) Frederich II Βασιλιάς της Πρωσσίας (1712-1786)  

Πού και πÏŽς διατύπωσε ο Αριστοτέλης τις σπουδαίες εξελικτικές βιολογικές του θεωρίες Πρωτοποριακές θέσεις, αλλά και λάθη του Στην παλιά Αθήνα υπάρχει ένα βιβλιοπωλείο. Είναι το ομορφÏŒτερο που γνωρίζω. Το ανακάλυψα προ δεκαετίας και εκεί βρήκα κάτι θαυμάσιο. Σε ένα ράφι υπήρχε μία σειρά με τÏŒμους, τα μεταφρασμένα έργα του Αριστοτέλη. Σίγουρα εντυπωσιακÏŒ, αλλά δεν με ενδιέφερε ιδιαίτερα. ΦιλÏŒσοφοι, ποιητές και δραματουργοί μπορεί να λατρεύουν τον Αριστοτέλη, αλλά ÏŒχι οι επιστήμονες. Και τÏŒτε άνοιξα έναν τÏŒμο. Το βιβλίο λεγÏŒταν «Περί τα ΖÏŽα Ιστορίαι», η Φυσική Ιστορία των ΖÏŽων. Μιλούσε για φίδια, καρχαρίες και αχινούς, πÏŽς είναι δομημένα, πού ζουν και τι κάνουν εκεί. Ο Î­νας ισχυρισμÏŒς ακολουθούσε τον άλλον, το ένα γεγονÏŒς το άλλο, σαν σφυροκοπήματα. Ήταν μεγάλο, πυκνÏŒ, απροσπέλαστο και ωστÏŒσο, ήταν μεγαλειÏŽδες. Ο Αριστοτέλης που μας πρÏŒσφερε την Λογική, την Ποιητική, την Πολιτική Φιλοσοφία, γνÏŽριζε, αγαπούσε και προσπαθούσε να κατανοήσει τον φυσικÏŒ κÏŒσμο. Δουλεύοντας δίπλα σε μία λιμνοθάλασσα σε ένα ελληνικÏŒ νησί, ερεύνησε, ανέλυσε και κατέγραψε τον κÏŒσμο των ζÏŽων και των φυτÏŽν, και μάλιστα με έναν εξ ολοκλήρου νέο τρÏŒπο. Εκεί, ανακάλυψε τάξη σε ένα χάος οργανικής ποικιλÏŒτητας και εκεί εφηύρε μία επιστήμη. Παρ’ ÏŒτι ήταν η δική μου η επιστήμη η Βιολογία, δεν την γνÏŽριζα, αλλά και πάλι, δεν την γνωρίζει σχεδÏŒν κανείς. Η Βιολογία του Αριστοτέλη, αλλÏŒκοτη, δύσκολη, ωστÏŒσο θαυματουργή, είχε ξεχαστεί σχεδÏŒν τελείως. Στη δεκαετία, απÏŒ τÏŒτε που βρήκα εκείνο το βιβλίο στο βιβλιοπωλείο, ζω με τον Αριστοτέλη προσπαθÏŽντας να κατανοήσω τις διεργασίες του λαμπρού μυαλού του. Τι έκανε; Γιατί το έκανε και πÏŽς; Και κυριÏŒτερα, γιατί τον έχουμε ξεχάσει; Τον πρÏŽτο και ίσως τον σπουδαιÏŒτερο βιολÏŒγο ÏŒλων. Ο σκωτσέζος ζωολÏŒγος Ντ’ Άρσι ΤÏŒμπσον, που μετέφρασε το «Περί τα ΖÏŽα Ιστορίαι», έγραψε, ÏŒτι η λιμνοθάλασσα, ÏŒπου εργαζÏŒταν ο Αριστοτέλης, βρισκÏŒταν στο αιγαιοπελαγίτικο νησί της Λέσβου. Την ίδια ημέρα επιβιβάστηκα στο βραδινÏŒ πλοίο απÏŒ τον Πειραιά. Είναι 347 π.Χ. και ο Αριστοτέλης έχει απηυδήσει. Επί 20 χρÏŒνια βρίσκεται στην Ακαδημία Πλάτωνος πρÏŽτα ως μαθητής και έπειτα ως δάσκαλος. ΤÏŽρα ÏŒμως, ο Πλάτων έχει πεθάνει και υπάρχει μια κενή θέση στην κορυφή. Ποιος θα έπρεπε να γίνει η κεφαλή τής Ακαδημίας; Ο Αριστοτέλης σκέπτεται: «ΠροφανÏŽς, εγÏŽ». ΠνευματικÏŽς ακÏŒρεστος στο φιλοσοφικÏŒ φυτÏŽριο, είναι ο καλύτερος. Ο Πλάτων τον αποκαλεί: «Ο ΑναγνÏŽστης». Επίσης, είναι αυθεντικÏŒς, ίσως υπέρμετρα. ÎŒπως και να έχει, η θέση δίνεται στον ανιψιÏŒ του Πλάτωνα. Πολύ καλά, λέει ο Αριστοτέλης. Θα τα μαζέψω και θα πάω κάπου, ÏŒπου να με εκτιμούν. Και ξεκινά λοιπÏŒν, ανατολικά, διαπλέοντας το Αιγαίο. ÎŒσα χρÏŒνια μελετούσα τον Αριστοτέλη, γνÏŽρισα και αγάπησα αυτÏŒ το νησί. Ο αγαπητÏŒς μου φίλος εδÏŽ, είναι ο ΓιÏŽργος ΚÏŒκκορης, ένας οικολÏŒγος στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου στην Μυτιλήνη. Εκείνος με πήγε για πρÏŽτη φορά στην λιμνοθάλασσα. Εκείνος με πάει και τÏŽρα. Στις ÏŒχθες αυτής της γαλήνιας λιμνοθάλασσας πριν απÏŒ 23 αιÏŽνες, ο Αριστοτέλης έκανε τÏŒσα πολλά με την πρωτοποριακή του Βιολογία. Εκείνος την γνÏŽριζε ως Πύρρα, σήμερα την λένε Καλλονή, για εμένα ÏŒμως είναι η θάλασσα του Αριστοτέλη. Η Λέσβος είναι το ιδανικÏŒ μέρος για έναν φυσιοδίφη. Σε κανένα άλλο ελληνικÏŒ νησί, ο φυσικÏŒς κÏŒσμος δεν είναι τÏŒσο ατελείωτα παρÏŽν και πλούσια σαγηνευτικÏŒς. Στα σύνορα ΕυρÏŽπης και Ασίας, η Λέσβος προσελκύει τα πλάσματά της και απÏŒ τις δύο. Άνοιξη και ΦθινÏŒπωρο είναι τÏŒπος ανάπαυσης εκατομμυρίων πτηνÏŽν, που αποδημούν μεταξύ Αφρικής και Βορρά. Ο Φίλιος ΑκριÏŽτης, ο επιφανέστερος ορνιθολÏŒγος της Ελλάδας, ζει στο νησί. Με πάει για έναν αριστοτέλειο περίπατο στα έλη και τα δάση εκατέρωθεν της λιμνοθάλασσας. Για εμένα η επιστήμη είναι ένας ατέλειωτος διάλογος για τον κÏŒσμο. Ίσχυε το ίδιο και για τον Αριστοτέλη; Ήλθε στην Λέσβο μετά απÏŒ πρÏŒσκληση του φίλου του, του ΘεÏŒφραστου, κάτι, που πιστεύουν πολλοί ακαδημαÏŠκοί. Ποιoς ήταν ÏŒμως, ο ΘεÏŒφραστος και τι έκανε; Ήταν βοτανολÏŒγος. Κάποιος φαντάζεται τους δύο άνδρες και φίλους να μοιράζονται τον φυσικÏŒ κÏŒσμο. ΕγÏŽ θα αναλάβω τα ζÏŽα, λέει ο Αριστοτέλης, εσύ, ΘεÏŒφραστε, ανάλαβε τα φυτά. Έτσι γεννήθηκαν η Ζωολογία και η Φυτολογία. Ο ΘεÏŒφραστος ήταν βοτανολÏŒγος. Ήταν άλλη μία πολύ ξεχωριστή μορφή της εποχής, που μας έχει προσφέρει γραπτές περιγραφές μιας πολύ μεγάλης ποικιλίας φυτÏŽν. Για την ακρίβεια, πολλά απÏŒ τα σημερινά φυτά έχουν πάρει την επιστημονική τους ονομασία απÏŒ το ÏŒνομα του ΘεÏŒφραστου. Ένα εξαιρετικά αξιÏŒλογο άτομο. Ο Αριστοτέλης περιγράφει τις μορφές, τις συνήθειες και τα περιβάλλοντα εκατοντάδων ζÏŽων. Λέει, ÏŒτι οι χελÏŽνες έχουν καβούκια, συρίζουν, γεννούν αυγά και πέφτουν σε νάρκη. ÎŒτι τα φίδια ζευγαρÏŽνουν περιτυλίγοντας το ένα το άλλο. Περιγράφει τον κύκλο ζωής του τζίτζικα. Αναφέρει ένα πτηνÏŒ με ατσαλένιο γαλάζιο φτέρωμα, ένα μακρύ και λεπτÏŒ ράμφος, κοντά πÏŒδια, που ζει στα βράχια, προφανÏŽς έναν βραχοτσοπανάκο. Στρέφει την προσοχή του στα άκρα των νερÏŽν. Στα αβαθή, λέει, η βλάστηση είναι πιο λεπτεπίλεπτη και πλούσια απ’ ÏŒτι σε οποιονδήποτε κήπο. Υπάρχει ένα είδος κάβουρα με επίπεδα πίσω πÏŒδια, με τα οποία κολυμπά. Λέει. ÏŒτι ο ίβις, ο ερωδιÏŒς και ο τσικνιάς χρησιμοποιούν τα ράμφη τους ως καλάμι ψαρέματος. Επίσης, ÏŒτι οι καλαμοκανάδες είναι πολύ εριστικοί κι ÏŒτι δεν έχουν πίσω μεγάλο δάκτυλο. Περιγράφει επίσης, τον πιο ÏŒμορφο απÏŒ τους μετανάστες της άνοιξης, τον μελισσοφάγο. Ο Αριστοτέλης παρατηρεί την ακÏŒρεστη ÏŒρεξη για μέλισσες, πÏŽς φωλιάζουν σε τρύπες που σκάβουν σε ÏŒχθες ποταμÏŽν και πÏŽς αναπαράγονται. Και έτσι κάθε χρÏŒνο, δίπλα στην λιμνοθάλασσα οι μελισσοφάγοι κάνουν ακριβÏŽς το ίδιο. ΑυτÏŒς είναι ο φιλÏŒσοφος, που ανακαλύπτει την φύση. Δεν ήταν προκατειλημμένος απÏŒ τίποτα, δεν επηρεαζÏŒταν απÏŒ κάποιον, που είχε γράψει για το ίδιο πράγμα πριν απÏŒ αυτÏŒν. Ή απÏŒ κάτι, που είχε διαβάσει νεÏŒτερος. ΑυτÏŒ, που θαυμάζεται στα γραπτά του είναι αυτή η φρεσκάδα. ÎŒλα ÏŒσα γράφει μοιάζουν να είναι δικές του παρατηρήσεις. Σε ένα υπέροχο εδάφιο γνωστÏŒ ως πρÏŒσκληση στην Βιολογία αναφέρει: Δεν αρκεί απλÏŽς να μελετούμε τα άστρα ÏŒσο τέλεια και θεÏŠκά κι αν είναι. Πρέπει να μελετούμε και τα ταπεινÏŒτερα των πλασμάτων, ακÏŒμη κι αν φαντάζουν απεχθή. Κι αυτÏŒ επειδή, ÏŒλα τα ζÏŽα έχουν κάτι απÏŒ το καλÏŒ, απÏŒ το θεÏŠκÏŒ, κάτι απÏŒ το ÏŒμορφο. Το «Περί τα ΖÏŽα Ιστορίαι» βρίθει τÏŒσο απÏŒ παρατηρήσεις σχετικά με τα πλάσματα, που ζουν μέσα και γύρω απÏŒ την λιμνοθάλασσα, που δεν μπορεί να προέρχονται ÏŒλες απÏŒ τον Αριστοτέλη. Πρέπει να είχε μιλήσει με ανθρÏŽπους, που γνÏŽριζαν περί ζÏŽων. ÎŒπως ο Δαρβίνος μίλησε με λάτρεις των περιστεριÏŽν, έτσι κι ο Αριστοτέλης μίλησε με ψαράδες. Η λιμνοθάλασσα σχεδÏŒν χωρίζει στα δύο το νησί της Λέσβου. Είναι απÏŒ τις πιο παραγωγικές υδάτινες λωρίδες του ανατολικού Αιγαίου. Φιλοξενεί ένα ζÏŽο, στο οποίο ήταν ιδιαιτέρως αφοσιωμένος ο Αριστοτέλης. Την σουπιά. Οι πρÏŽτες παγίδες είναι άδειες αλλά σίγουρα υπάρχουν σουπιές εδÏŽ. Αυτά τα αλλÏŒκοτα, θαυμάσια ζÏŽα κατακλύζουν την λιμνοθάλασσα και ο Αριστοτέλης έχει πολλά να πει γι’ αυτά. Περιγράφει πÏŽς αλλάζουν χρÏŽμα, πÏŽς εκτοξεύουν μελάνι, ÏŒταν φοβούνται. ΠÏŽς αναπαράγονται, πÏŽς κυνηγούν με αυτά τα εντυπωσιακά μακριά πλοκάμια. Επίσης το γεγονÏŒς, ÏŒτι ζουν μÏŒνο έναν χρÏŒνο περίπου. Ένα απÏŒ τα αριστουργήματα του Αριστοτέλη είναι η ανατομία της σουπιάς. Ο Αριστοτέλης περιγράφει λεπτομερÏŽς την ανατομίας της. Περιγράφει τα βράγχια της, τα αναπαραγωγικά της ÏŒργανα. Γνωρίζει,ÏŒτι οι σουπιές έχουν πολύ ασυνήθιστη ανατομία, επειδή τα εντÏŒσθια είναι καμπύλα, ούτως ÏŽστε να αφοδεύει με το κεφάλι. Το ορθÏŒ τους έντερο βρίσκεται πολύ κοντά στον εγκέφαλο και τα μάτια κάτω απÏŒ την κοιλÏŒτητα του μανδύα αντίθετα με τα περισσÏŒτερα πλάσματα, που έχουν το έντερÏŒ τους στην αντίθετη κατεύθυνση απÏŒ το στÏŒμα τους. Το στÏŒμα, το ράμφος είναι σκληρÏŒ και με αυτÏŒ δαγκÏŽνει. Μελετά το εσωτερικÏŒ της σουπιάς και βλέπει, ÏŒτι το μεγαλύτερο ÏŒργανο είναι κάτι μεγάλο και πορτοκαλί, το οποίο ονομάζεται «μύτη» και βρίσκεται στην μέση του σÏŽματος. Πιστεύει, ÏŒτι είναι η καρδιά ή έστω το αντίστοιχο της καρδιάς σε μια σουπιά. Δεν είναι. Είναι το συκÏŽτι. Αλλά λÏŒγω του ÏŒτι είναι σε κεντρικÏŒ σημείο, ÏŒπως η καρδιά μας, ισχυρίζεται, ÏŒτι είναι το ίδιο πράγμα. Εύκολο να κάνεις αυτÏŒ το λάθος και οφείλω να πω, πως οτιδήποτε άλλο κάνει είναι απίστευτα εντυπωσιακÏŒ. Η περιγραφή του Αριστοτέλη για την ανατομία της σουπιάς βελτιÏŽθηκε μÏŒλις τον 17ο αιÏŽνα, ÏŒταν ο ολλανδÏŒς Γιαν Σουάμερνταμ βρήκε και τις τρεις καρδιές της σουπιάς. Ίσως να πιστεύατε, ÏŒτι ένα τέτοιο βιβλίο θα ήταν ταξινομημένο βάση ειδÏŽν, ÏŒτι θα υπήρχε ένα κεφάλαιο για τα έντομα, για τις σουπιές, για τις σαύρες κ.ο.κ., αλλά δεν είναι έτσι. Για την ακρίβεια, είναι ταξινομημένο βάση συστήματος. Υπάρχουν τμήματα περί πέψης, αναπαραγωγής και κύκλων ζωής. Έχει τη δομή ενÏŒς σύγχρονου εγχειριδίου ζωολογίας ασπÏŒνδυλων. Και αυτÏŒ μας λέει, ÏŒτι ο Αριστοτέλης δεν συγκεντρÏŽνει απλÏŽς γνÏŽσεις περί φυσικής ιστορίας. Κάνει κάτι πιο συστηματικÏŒ. Κάνει επιστήμη. Και εδÏŽ υπάρχει κάτι παράδοξο. Ο τρÏŒπος, που δÏŒμησε αυτÏŒ το βιβλίο ο Αριστοτέλης, μας είναι τÏŒσο οικείος, τÏŒσο ÏŒμοιος με τον τρÏŒπο που σκεπτÏŒμαστε τον φυσικÏŒ κÏŒσμο και τον τρÏŒπο που κάνουμε βιολογία, που σχεδÏŒν αδυνατούμε να κατανοήσουμε πÏŒσο αυθεντικÏŒς ήταν. ΩστÏŒσο, ÏŒταν ήρθε σε αυτήν την λιμνοθάλασσα, είδε τα πλάσματα μέσα της, τα ξεχÏŽρισε και κατέγραψε ÏŒσα είδε. Ήταν ο πρÏŽτος άνθρωπος, που είχε κάνει κάτι τέτοιο. Το επÏŒμενο βήμα του είναι επαναστατικÏŒ. Έχοντας ταξινομήσει τα δεδομένα και τα γεγονÏŒτα, αρχίζει να επεξηγεί. Τάσσει τη θεωρία ενάντια στην παρατήρηση. Εφευρίσκει ένα νέο τρÏŒπο κατανÏŒησης του κÏŒσμου. ΕφαρμÏŒζει αυτή την μέθοδο σε ένα απÏŒ τα βαθύτερα βιολογικά ζητήματα. ΠÏŽς η ζωή δημιουργείται στο αυγÏŒ και στη μήτρα. Θέλει να μάθει πÏŽς, σύμφωνα με τα λÏŒγια του, έρχονται στη ζωή τα έμβια ÏŒντα. Αν θέλετε να κατανοήσετε την ανάπτυξη, πρέπει να μιμηθείτε τον Αριστοτέλη. Να πάτε σε μία φάρμα και να βρείτε γονιμοποιημένο αυγÏŒ κÏŒτας. Η γοητεία σε αυτÏŒ είναι, ÏŒτι δεν ξέρεις τι θα δεις, μέχρι να ανοίξεις το αυγÏŒ. Μερικές φορές βλέπεις ακριβÏŽς ÏŒ,τι είδε ο Αριστοτέλης. Ο Αριστοτέλης θα μελετήσει το αυγÏŒ δια γυμνού οφθαλμού. Μπορούμε να διακρίνουμε με μικροσκÏŒπιο την καρδιά του κοτÏŒπουλου να χτυπά. Είναι ένα έμβρυο μÏŒλις μερικÏŽν ημερÏŽν. Κείτεται εκεί για λίγο, σε ένα στρÏŽμα λευκωματίνης και λέκιθου. Τα αιμοφÏŒρα αγγεία, οι αρτηρίες και οι φλέβες διακλαδÏŽνονται στον γύρω χÏŽρο. Βλέπετε το κεφάλι του, το μάτι του και πάνω απÏŒ ÏŒλα, βλέπετε την καρδούλα του να χτυπά. ΑκÏŒμη και οι επικριτές του Αριστοτέλη, του το αναγνωρίζουν αυτÏŒ. Είναι ο πρÏŽτος, που άνοιξε ένα αυγÏŒ και περιέγραψε το έμβρυο ενÏŒς νεοσσού. Είναι ο πρÏŽτος, που περιγράφει την καταγωγή ενÏŒς έμβιου ÏŒντος. Ο Αριστοτέλης περιγράφει την ανάπτυξη ενÏŒς, προφανÏŽς, άψυχου αυγού σε ένα έμβιο πλάσμα, που αναπνέει και ζευγαρÏŽνει. Αν είχε κάνει μÏŒνο αυτÏŒ θα άξιζε τον θαυμασμÏŒ μας, αλλά θεωρÏŽ, ÏŒτι έκανε πολύ περισσÏŒτερα. Επιχείρησε και πέτυχε, σε μεγάλο βαθμÏŒ, να διεισδύσει στα πιο μύχια μυστικά της ζωής. Γιατί οι νεοσσοί εκκολάπτονται απÏŒ αυγά κÏŒτας; Γιατί ÏŒχι και οι χελÏŽνες, τα ψάρια ή τα φίδια; Το ερÏŽτημα ακούγεται τετριμμένο, αλλά δεν είναι. Αφορά την ομοιÏŒτητα των απογÏŒνων στους γονείς τους και στην Ο Αριστοτέλης ισχυρίστηκε, ÏŒτι οι ιδιÏŒτητες της ύλης, τα θεμελιÏŽδη δομικά στοιχεία του κÏŒσμου, δεν εξηγούν πÏŽς κατασκευάζεται ένα έμβρυο. Χρειάζεται κάτι άλλο, κάτι, που λαμβάνει απÏŒ τους γονείς του, κάτι, που το διαμορφÏŽνει. ΑυτÏŒ το ονÏŒμασε «είδος». Το οποίο είναι τι, ακριβÏŽς; ΕδÏŽ δυσκολεύεται ο Αριστοτέλης. Ο Αριστοτέλης συγκρίνει τα υλικά συστατικά των πραγμάτων, τα στοιχεία, ÏŒπως τα αποκαλεί, και την μορφή ή το «είδος» και λέει, ÏŒτι τα στοιχεία είναι σαν τα γράμματα Α και Β και μπορούμε να τα συνδυάσουμε ποικιλοτρÏŒπως. Δηλαδή, μπορούμε να έχουμε την συλλαβή ΑΒ Î® ΒΑ και η διάταξή τους είναι η μορφή, η οποία διαφέρει κατά περίπτωση. Η μορφή λοιπÏŒν, διαφέρει απÏŒ τα υλικά συστατικά. Φαίνεται λοιπÏŒν να λέει, ÏŒτι σημασία δεν έχει το υλικÏŒ, αλλά η διάταξη του υλικού αυτού. Η διάταξη των υλικÏŽν συστατικÏŽν, ÏŒπως η διάταξη των γραμμάτων δημιουργούν τις δύο συλλαβές. Το «είδος» λοιπÏŒν, είναι κάτι σαν πληροφορία ή ένα είδος δραστηριÏŒτητας. Το εντυπωσιακÏŒ είναι, ÏŒτι χρησιμοποιεί μια μεταφορά για την πληροφορία, την διάταξη των γραμμάτων. Μοιάζει με την μεταφορά μας περί περί Εξ άλλου σημασία δεν έχουν τα υλικά συστατικά του DNA, παρά μάλλον η διάταξη των στοιχείων, που αποτελούν το DNA, τα μÏŒρια, οι πυρηνικοί δεσμοί, αυτή είναι η πληροφορία. Μία μέθοδος του Αριστοτέλη για την μελέτη των έμβιων ειδÏŽν, ήταν η ίδια η απλÏŒτητα. Ο Αριστοτέλης έχει έναν ενθουσιασμÏŒ για την ζωοτομία, που σήμερα φαντάζει υπερβολική. Περιγράφει πÏŽς αν κÏŒψουμε στην μέση ένα τέτοιο έντομο,παραδÏŒξως θα συνεχίζει να ζει για πολύ ÏŽρα. Πολλοί σύγχρονοι βιολÏŒγοι κάνουν ανατομή σε ζωντανά έντομα, αλλά ελάχιστοι σε χαμαιλέοντες. Ο Αριστοτέλης το έκανε. Αφού τον άνοιξε, παρατηρεί, ÏŒτι ο χαμαιλέων αναπνέει ακÏŒμη για αρκετή ÏŽρα. Και οι χελÏŽνες, λέει, συνεχίζουν να κουνούν τα πÏŒδια τους, ακÏŒμη και μετά την αφαίρεση της καρδιάς τους. Δεν ξέρω πÏŒσο θα επιζούσε μία χελÏŽνα χωρίς την καρδιά της και δεν νομίζω, πως έχω την διάθεση να το μάθω. ΩστÏŒσο, η πεποίθηση του Αριστοτέλη, ÏŒτι κάποια πλάσματα επιζούν εκπληκτικά πολλή ÏŽρα αφού ξεντεριαστούν, τονίζει ένα απÏŒ τα βαθύτερα κομμάτια του ερευνητικού του προγράμματος. ΔιÏŒτι, ÏŒταν ο Αριστοτέλης αφαιρούσε την καρδιά μιας χελÏŽνας δεν αναζητούσε τίποτε λιγÏŒτερο απÏŒ την ψυχή της. Οι αρχαίοι Έλληνες αλληγορούσαν την ψυχή ως πεταλούδα. Χρησιμοποιούσαν τη λέξη ψυχή και για τα δύο, κατανοητÏŒ γιατί. Η πεταλούδα ξεπηδά απÏŒ την σκούρα χρυσαλλίδα, ακριβÏŽς ÏŒπως και η ψυχή, άυλη και αθάνατη φεύγει απÏŒ το πτÏŽμα με το θάνατο, ωστÏŒσο συνεχίζει να ζει στον Άδη. Είναι η ψυχή, ένα πνεύμα. Η Î¬ποψη του Αριστοτέλη περί ψυχής διαφέρει πολύ. Θεωρεί, ÏŒτι την έχουν ÏŒλα τα έμβια ÏŒντα, ÏŒχι μÏŒνο οι άνθρωποι. Πιστεύει, ÏŒτι μύδια και μαλάκια και αστακοί και καβούρια, ÏŒλα έχουν ψυχή ή τουλάχιστον είχαν ÏŒσο ζούσαν. ΔιÏŒτι ο Αριστοτέλης πιστεύει, πως ÏŒταν πεθαίνει ένα έμβιο ον, μαζί του πεθαίνει και η ψυχή του. Αυτή είναι η ψυχή ως βιολογία, ωστÏŒσο, ÏŒταν διαβάζετε Αριστοτέλη περί ψυχής, μοιάζει μάλλον μυστηριÏŽδης. Δεν είναι υλική, ωστÏŒσο ελέγχει την ύλη. Δεν είναι ένα ÏŒργανο, που μπορείτε να αφαιρέσετε και να κρατήσετε. Είναι κάτι πολύ πιο αφηρημένο. Η ψυχή είναι το δίκτυο διεύθυνσης και ελέγχου, που δημιουργεί ένα πλάσμα. Είναι η ροή θρεπτικÏŽν ουσιÏŽν σε ÏŒλο το σÏŽμα, είναι οι διεργασίες των οργάνων του, οι αισθήσεις, με τις οποίες αντιλαμβάνεται τον κÏŒσμο. Στην περίπτωση ενÏŒς ανθρÏŽπου, είναι οι σκέψεις που κάνει. Είναι αυτÏŒ, που οι βιολÏŒγοι του 20ού αιÏŽνα αποκαλοÏν «το σύστημα». Είναι ο μεταβολισμÏŒς ενÏŒς πλάσματος και το κύκλωμα γονιδίων και πρωτεÏŠνÏŽν, που το ελέγχουν. Είναι ÏŒλοι οι μηχανισμοί, που απορρέουν απÏŒ την εντροπία και εμποδίζουν τα έμβια ÏŒντα να καταρρέουν σε σωρούς αδρανούς μάζας. ΑυτÏŒ, που ο Αριστοτέλης αποκαλεί «ψυχή», εμείς το αποκαλούμε «σύστημα». ΑυτÏŒ, που αποκαλεί «είδος», το αποκαλούμε «γονίδια». Η γλÏŽσσα διαφέρει κατά πολύ, αλλά οι έννοιες είναι πολύ παρÏŒμοιες. Στην καρδιά των δύο θεωριÏŽν ζωής βρίσκεται η ιδέα, ÏŒτι οι πληροφορίες, που μεταδίδονται απÏŒ γονιÏŒ σε παιδί, γενιά με την γενιά, διαπλάθουν την έμβια ύλη. Ο Αριστοτέλης πιστεύει, ÏŒτι κάθε είδος έχει ένα μοναδικÏŒ «είδος», τη δική του συγκεκριμένη ψυχή. ΤÏŒτε, γιατί υπάρχουν τÏŒσα πολλά είδη; Για εμάς υπάρχουν δύο εξηγήσεις. Μία θρησκευτική, ÏŒτι τα δημιούργησε ο ΘεÏŒς και μία επιστημονική, ÏŒτι εξελίχθηκαν. Ο Αριστοτέλης είχε έναν αμείλικτα επιστημονικÏŒ νου, αλλά ζούσε 23 αιÏŽνες πριν απÏŒ τον Δαρβίνο. Είναι λοιπÏŒν, δημιουργιστής; Ο δάσκαλÏŒς του, ο Πλάτων, σίγουρα ήταν. Ο Πλάτων αφηγείται την καταγωγή των ζÏŽων και είναι ένας μύθος του δημιουργισμού με μια ηθικολογική μεταβολή. Ο ΘεÏŒς δημιούργησε τον κÏŒσμο και ως τιμωρία για διάφορα παραπτÏŽματα μετέτρεψε ορισμένους ανθρÏŽπους σε ζÏŽα. Οι επιπÏŒλαιοι έγιναν πουλιά, οι ποταποί έγιναν σαύρες, φίδια και πλάσματα που έρπουν. Άλλοι έγιναν ψάρια. ΜÏŒνο οι συνετοί παρέμειναν άνθρωποι. ÎŒλα αυτά ο Αριστοτέλης τα θεωρεί ανοησίες. Δεν έχει χρÏŒνο για μύθους περί δημιουργίας, περί αρχαίων θεÏŽν. ΑγαπÏŽ τον Πλάτωνα, είπε, αλλά περισσÏŒτερο αγαπÏŽ την αλήθεια. Ένας οπαδÏŒς της εξελιξιαρχίας, λοιπÏŒν; Συμμερίζεται την αντίληψη του Δαρβίνου περί προσαρμογής πλασμάτων στα περιβάλλοντα ÏŒπου ζουν. Περιγράφει, πως τα ράμφη των πουλιÏŽν είναι κατάλληλα για την τροφή τους. Λέει: Tα πλάσματα είναι σχεδιασμένα για να επιβιÏŽνουν, να αναπαράγονται. Θεωρεί ορισμένα ζÏŽα πιο προηγμένα απÏŒ άλλα. Υπάρχει μία κλίμακα περιπλοκÏŒτητας. Μας λέει, ÏŒτι οι πίθηκοι είναι ενδιάμεσοι και σχεδιασμένοι ανάμεσα σε τετράποδα και ανθρÏŽπους, κάτι το οποίο σίγουρα ισχύει. ÎŒλα ακούγονται πολύ δαρβινικά, αλλά δεν είναι, διÏŒτι ο Αριστοτέλης δεν πιστεύει στην εξελιξιαρχία. Είναι κάτι πολύ πιο παράξενο. Ο Αριστοτέλης πιστεύει, ÏŒτι ο κÏŒσμος που βλέπουμε μπροστά μας, απλÏŽς υπήρχε πάντα εκεί, απαράλλακτος. Με άλλα λÏŒγια είναι ένας αιωνιοκράτης. Είναι μία δύσκολη έννοια. Ο εννοιολογικÏŒς μας κÏŒσμος βασίζεται σε μια μανιχαÏŠκή μάχη ανάμεσα στη δημιουργία και την εξέλιξη και η αιωνιÏŒτητα απλÏŽς δεν αποτελεί επιλογή. Η αιωνιÏŒτητα αρνείται την ιστορία. Λέει, ÏŒτι το παρελθÏŒν δεν είναι ένας διαφορετικÏŒς τÏŒπος, αλλά ο ίδιος, για πάντα και για πάντα και για πάντα. Κάτι, το οποίο μας φέρνει σε ένα απÏŒ τα πιο αινιγματικά Το γεγονÏŒς, ÏŒτι δεν αναφέρει τίποτε περί απολιθωμάτων. Δύσκολα κατανοούμε πÏŽς του ξέφυγε κάτι τέτοιο. ΒρισκÏŒμαστε στο δυτικÏŒ άκρο του νησιού, ανάμεσα στα απομεινάρια ενÏŒς αχανούς δάσους, αλλά τα δένδρα είναι πλέον πέτρες. Απολιθωμένο δάσος Λέσβου. Ένα απÏŒ τα σπουδαία απολιθωμένα δάση του κÏŒσμου. Κάποιοι λένε, ÏŒτι η θεωρία βάζει παρωπίδες στους επιστήμονες. Δεν νομίζω, ÏŒτι ισχύει, τουλάχιστον δεν έχει ιδιαίτερη βαρύτητα. ΩστÏŒσο, αν δεν πιστεύετε, ÏŒτι το παρελθÏŒν είναι διαφορετικÏŒ μέρος κατανοείτε εύκολα, πως θα συγχέατε ένα δάσος με ένα χωράφι πέτρες. Ένα αρχαίο ηφαίστειο κάλυψε τα δέντρα με στάχτη. ΤÏŽρα, μετά απÏŒ είκοσι εκατομμύρια χρÏŒνια, ακÏŒμη φαίνονται τα φύλλα, ο φλοιÏŒς και οι ιστοί τους. Ο φίλος του Αριστοτέλη, ο ΘεÏŒφραστος, ιδρυτής της Φυτολογίας, κατοικούσε μερικά χιλιÏŒμετρα μακριά, στην ΕρεσÏŒ. Άραγε εκείνος τα είδε; ΡÏŽτησα γι αυτÏŒ, τον ΝικÏŒλαο Ζούρο, τον διευθυντή του Απολιθωμένου Δάσους της Λέσβου: «Ξέρουμε, ÏŒτι ο ΘεÏŒφραστος γεννήθηκε δίπλα, στην ΕρεσÏŒ και είμαι βέβαιος, ÏŒτι έχει επισκεφθεί το μέρος τουλάχιστον μία φορά. ΣυνεπÏŽς, κατ’ εμέ, είναι προφανές, ÏŒτι θα είχε δει τα απολιθωμένα δέντρα. ΘεωρÏŽ κυριολεκτικά απίστευτο πρÏŒσωπα, ÏŒπως ο Αριστοτέλης ή ο ΘεÏŒφραστος να μην το είχαν δει αυτÏŒ». Ίσως να του διέφυγε τελείως το δάσος. Ίσως να ήταν καλυμμένο. Υποπτεύομαι, ÏŒτι ο λÏŒγος, που ο Αριστοτέλης δεν αναφέρει ούτε αυτÏŒ, ούτε κανένα άλλο απολίθωμα δεν είναι επειδή δεν τα είδε, αλλά επειδή δεν πίστευε σε αυτά. ΠαρÏŒλα αυτά, το ερÏŽτημα παραμένει. Αν τα είδη δεν δημιουργήθηκαν και αν δεν εξελίχθηκαν γιατί είναι τÏŒσα πολλά; Ο Αριστοτέλης κατανοεί, ÏŒτι υπάρχει μία σύνδεση μεταξύ ειδÏŽν με πολύ περίπλοκους τρÏŒπους. Συγκρίνει τον κÏŒσμο με ένα σπίτι, τον ελληνικÏŒ «οίκο», απÏŒ ÏŒπου προέρχεται η «Οικολογία». Στο νοικοκυριÏŒ του κÏŒσμου λοιπÏŒν, το κάθε είδος έχει τον δικÏŒ του ρÏŒλο. Ο Αριστοτέλης γνωρίζει, ÏŒτι τα νοικοκυριά δεν είναι πάντα αρμονικά. Κατανοεί, ÏŒπως και ο Δαρβίνος, ÏŒτι γίνεται ένας πÏŒλεμος της φύσης. Εκεί ÏŒμως, που στον δαρβίνειο πÏŒλεμο κάποια είδη ευημερούν και άλλα εκλείπουν, στους αριστοτέλειους πολέμους οι αντίπαλοι απλÏŽς μάχονται αιωνίως. Στο νοικοκυριÏŒ του Αριστοτέλη ÏŒμως, δεν κατοικούν μÏŒνο γήινα πλάσματα. Κατοικούν επίσης, ο Ήλιος, οι πλανήτες και τα άστρα. Η Οικολογία του ασπάζεται τον κÏŒσμο και ο ΘεÏŒς τα ρυθμίζει ÏŒλα. Ένας ΘεÏŒς, που απλÏŽς σκέπτεται και παρ΄ ÏŒτι ο θεÏŒς του είναι ο υπέρτατος διανοούμενος αποτελεί και τον λÏŒγο ύπαρξης ζωής στην Γη. Είναι ένα ÏŒμορφο, αν και ελαφρÏŽς μυστικιστικÏŒ δÏŒγμα, διÏŒτι λέει, ÏŒτι η φύση που περιέγραψε, ανάτεμνε και κατέταξε ο Αριστοτέλης, είναι στην ουσία ιερή. Και εγÏŽ αν είχα έναν ΘεÏŒ, αυτÏŒς σίγουρα, θα ήταν ο Αριστοτέλης. Ο Αριστοτέλης συνέχισε το έργο, που ξεκίνησε στην Λέσβο. Έγραψε ένα βιβλίο περί Ανατομίας, Φυσιολογίας και Εξέλιξης των ζÏŽων. Υπάρχει ένα βιβλίο περί αναπνοής, περί γήρανσης, περί κίνησης. Υπάρχει ένα βιβλίο περί ψυχής. Η επιστημονική του κληρονομιά δεν είναι εκτενής, αλλά μνημειÏŽδης. ΑναγνÏŽστηκε, αντιγράφηκε και εκλάπη απÏŒ ρωμαίους εγκυκλοπαιδιστές, μουσουλμάνους γιατρούς και αντιγραφείς χειρογράφων του Μεσαίωνα. Τον 13ο αιÏŽνα πλέον, διδασκÏŒταν σε ÏŒλα τα ευρωπαÏŠκά πανεπιστήμια. Κατά την Αναγέννηση, λÏŒγιοι μετέτρεψαν τα βιβλία σε καταλÏŒγους με περίτεχνες απεικονίσεις, που έδειχναν τα πλάσματα, που είχε δει ο Αριστοτέλης. Ίδρυσαν μουσεία γεμάτα με φυσικά θαύματα. Δεν υπερβάλλω λέγοντας, ÏŒτι η σύγχρονη Βιολογία θεμελιÏŽθηκε με τον Αριστοτέλη. Και προκύπτει το ερÏŽτημα: γιατί τον έχουμε ξεχάσει; Γιατί δεν έχει θέση στο πάνθεον των σπουδαίων επιστημÏŒνων, δίπλα στον Παστέρ ή τον Δαρβίνο ας πούμε; Ένας λÏŒγος είναι, ÏŒτι ένα κομμάτι της Βιολογίας του ήταν απλÏŽς λανθασμένο. Έκανε μεγάλο λάθος για τα Λέει, ÏŒτι τα χέλια αναπτύσσονται απÏŒ την λάσπη ποταμÏŽν. Γιατί το έλεγε αυτÏŒ; Γιατί βασικά, αν δεις χέλια, ιδίως τα μικρά, κρύβονται στη λάσπη. Μπορούν άνετα να μπουν κάτω απÏŒ την λάσπη και να εξαφανιστούν μέσα της. Ο Αριστοτέλης παρατήρησε, ÏŒτι τα χέλια είναι πολύ ασυνήθιστα πλάσματα. Αν κάνετε μία κοιλιακή τομή, για να δείτε τα εσωτερικά ÏŒργανα μέχρι το ορθÏŒ έντερο πιο κάτω, βλέπετε, ÏŒλα τα ÏŒργανα, που θα βρίσκατε σε οποιοδήποτε ψάρι. ÎŒμως, σε ένα συνηθισμένο ψάρι τα αναπαραγωγικά ÏŒργανα θα ήταν κάπου γύρω. Οι γονάδες, το σπέρμα και τα ωάρια. ΩστÏŒσο, στα χέλια απλÏŽς δεν τα βρίσκετε ποτέ. Ο Αριστοτέλης το παρατήρησε και δημιουργήθηκε το προφανές ερÏŽτημα. Αν ένα χέλι δεν έχει ωάρια ή σπέρμα, πÏŽς αναπαράγεται; Είναι ένα εύλογο ερÏŽτημα. ΑσφαλÏŽς, δεν θα μπορούσε να γνωρίζει, ÏŒτι το ευρωπαÏŠκÏŒ χέλι αναπτύσσει τις γονάδες του σε μια πορεία 9.000 χιλιομέτρων κολύμβησης μέχρι τους τÏŒπους αναπαραγωγής του στην Θάλασσα των ΣαργασσÏŽν. Μοιάζει να πιστεύει ÏŒτι κάποια είδη πλασμάτων δεν αναπαράγονται. ΑπλÏŽς εμφανίζονται απÏŒ το πουθενά, δημιουργούνται αυτογενÏŽς. Παρατήρησε, ÏŒτι ορισμένα ζÏŽα δεν προέρχονται απÏŒ ζÏŽα του ίδιου είδους. ΣυνεπÏŽς, οι άνθρωποι μπορούν να παράγουν σκÏŽληκες ή ψύλλους. ΑυτÏŒ το επεκτείνει και σε άλλα ζÏŽα σε άλλα μέρη της φύσης, κυρίως στην θάλασσα, αλλά και σχεδÏŒν σε ÏŒλα τα έντομα. Το ερÏŽτημα γιατί το κάνει αυτÏŒ, είναι αξιοπερίεργο. Ο Αριστοτέλης παρατήρησε, ÏŒτι η αποσυντεθειμένη σάρκα, συχνά παράγει άλλα πλάσματα. Για παράδειγμα, μια υαλÏŒσαυρα, την οποία βρήκαμε νεκρή στην άκρη του δρÏŒμου. Την ανοίγω για να δω το εσωτερικÏŒ της. Η σαύρα έχει μουμιοποιηθεί εξ αιτίας της ζέστης. Βλέπουμε, ÏŒπως ίσως περιμέναμε, ÏŒτι βρίθει απÏŒ Ο Αριστοτέλης γνωρίζει, ÏŒτι οι προέρχονται απÏŒ τα σκουλήκια και ÏŒτι τα σκουλήκια προέρχονται απÏŒ την αποσυντεθειμένη σάρκα. ΣυνεπÏŽς, συμπεραίνει εύλογα, ÏŒτι οι μύγες δημιουργούνται αυτογενÏŽς απÏŒ νεκρά πράγματα. ΩστÏŒσο, η πεποίθηση του Αριστοτέλη περί αυτογενούς δημιουργίας δεν ήταν ο λÏŒγος που αμφισβητήθηκε. Ήταν μάλλον η αποτυχία της μεθÏŒδου του, που εξέθεσε αυτή την πεποίθηση. ÎŒταν διαβάζω τον Αριστοτέλη νιÏŽθω σα να διαβάζω το έργο ενÏŒς λαμπρού, εκκεντρικού συναδέλφου. Υπάρχουν οι ίδιες λεπτομερείς παρατηρήσεις, η επιχειρηματολογία, οι ίδιες αντιπαθείς αναφορές σε προκατÏŒχους. ΤοποθετÏŽ δύο φρέσκα ψάρια σε δύο βάζα, καλύπτω το ένα με γάζα και αφήνω το άλλο εκτεθειμένο. Είναι το είδος του πειράματος, που θα μπορούσε να είχε κάνει ο Αριστοτέλης, αλλά δεν το έκανε. Μια εβδομάδα αργÏŒτερα εξετάζω τα αποτελέσματα. Το εκτεθειμένο στα στοιχεία ψάρι βρίθει απÏŒ σκουλήκια. Το ψάρι, που είχε καλυφθεί με γάζα, αντιθέτως, έχει σαπίσει αρκετά, αλλά δεν υπάρχουν σκουλήκια. ΑυτÏŒ αποδεικνύει, ÏŒτι για να πιάσει σκουλήκια η αποσυντεθειμένη σάρκα πρέπει πρÏŽτα να υπάρχουν μύγες, που γεννούν αυγά. ΑυτÏŒ το απλούστατο πείραμα έκανε ο το Καταβαράθρωσε τη θεωρία της αυτογενούς δημιουργίας του Αριστοτέλη. Η φήμη του δεν αποκαταστάθηκε ποτέ. Στην καρδιά αυτής της ιστορίας υπάρχει ένα τραγικÏŒ παράδοξο. Η επί 2.000 σχεδÏŒν χρÏŒνια έρευνας του ανθρÏŽπου για τον φυσικÏŒ κÏŒσμο, πρÏŽτα ρωτούσε τι πίστευε ο Αριστοτέλης. Τέτοια ήταν η δύναμη του νου του και το πεδίο των ερευνÏŽν του, που πάντα είχε μια απάντηση. Και αυτÏŒ ήταν το πρÏŒβλημα. Ο Αριστοτέλης ή οι μεταγενέστεροί του, εμπÏŒδισαν την πρÏŒοδο. Ήχησε η πολεμική ιαχή της σύγχρονης επιστήμης: «Μελετήστε τη φύση, ÏŒχι τα βιβλία», δηλαδή τα βιβλία του Αριστοτέλη. Εύλογα μετατράπηκε σε ένα σύμβολο του σκοτεινού παρελθÏŒντος. Ήταν ο γίγαντας, που έπρεπε να σφαγιαστεί, ούτως ÏŽστε να διασχίσουμε τις πύλες της φιλοσοφίας και να φτάσουμε στα πράσινα λιβάδια της επιστημονικής αλήθειας. Ο Αριστοτέλης έμεινε στην Λέσβο μÏŒλις δύο χρÏŒνια. Του πρÏŒτειναν να διδάξει το πριγκιπÏŒπουλο Αλέξανδρο, που η ιστορία θα αποκαλούσε «Μέγα». ΑργÏŒτερα, επέστρεψε στην Αθήνα, ÏŒπου ίδρυσε τη δική του φιλοσοφική σχολή. Στοχάστηκε, έγραψε και το 322 π.Χ. πέθανε. Τι πρέπει να σκεφτούμε, λοιπÏŒν, για τον Αριστοτέλη; Μήπως θα έπρεπε να τον εγκωμιάζουμε για την προαίσθησή του ή να τον καταδικάσουμε για τα λάθη του; Πιστεύω, ÏŒτι δίνει το εξής. Μας λέει, ÏŒτι τα πλάσματα είναι ταιριαστά στο περιβάλλον τους, ÏŒτι είναι προσαρμοσμένα και ÏŒτι αυτÏŒ απαιτεί μία εξήγηση. Λέει επίσης, ÏŒτι τα περίπλοκα πράγματα ÏŒπως τα πλάσματα δεν μπορούν απλÏŽς να μονταριστούν απÏŒ τις συνιστÏŽσες τους, αλλά χρειάζονται και κάτι άλλο, τις πληροφορίες. Μας λέει επίσης, ÏŒτι για να κατανοήσουμε τα έμβια ÏŒντα, πρέπει να τα ξεμοντάρουμε, να τα χωρίσουμε στα μεμονωμένα κομμάτια τους. Αλλά, αφού το κάνουμε αυτÏŒ, πρέπει να τα μοντάρουμε και πάλι, διÏŒτι μÏŒνο έτσι θα κατανοήσουμε πραγματικά πÏŽς λειτουργούν. Νομίζω, ÏŒτι αυτÏŒ κάνει τον Αριστοτέλη να μας μιλά σήμερα, διÏŒτι αν ο διαχωρισμÏŒς ήταν ο σκοπÏŒς της Βιολογίας του 20ού αιÏŽνα, η συναρμολÏŒγησή τους είναι ο στÏŒχος του 21ου αιÏŽνα. Είναι σημαντικÏŒς, διÏŒτι μας προσφέρει την ίδια τη δομή της σκέψης μας, ακÏŒμη κι ÏŒταν δεν το γνωρίζουμε οι ίδιοι. Η σκέψη του ρέει σαν υπÏŒγειο ποτάμι στην ιστορία της επιστήμης μας και αναδύεται ανά διαστήματα ως άλλη μία πηγή με ιδέες φαινομενικά νέες, αλλά ουσιαστικά πολύ παλιές. Άραγε αυτή η άποψη του Αριστοτέλη είναι αναχρονιστική; Δεν το νομίζω. Είναι τÏŒσο εκτενής, τÏŒσο πρωτεÏŠκÏŒς, που πρέπει να τον διαβάσει κάθε νέα γενιά. ΔιÏŒτι έτσι πάντα βρίσκουν πράγματα στο έργο του, τα οποία διέφυγαν απÏŒ τους προκατÏŒχους τους. Ο Αριστοτέλης έγραψε χιλιάδες προτάσεις, τον προσδιορίζει ÏŒμως μία, η πρÏŽτη στην μεταφυσική του. Κάθε άνθρωπος, λέει, επιθυμεί να μάθει. ÎŒλες οι μορφές γνÏŽσης ÏŒμως, δεν είναι ίσες. Η καλύτερη είναι η αγνή, αμερÏŒληπτη έρευνα για το αίτιο των πραγμάτων. Είναι η διεκδίκηση της ομορφιάς και της αξίας της επιστήμης. Ο είναι συγγραφέας και καθηγητής εξελικτικής αναπτυξιακής Βιολογίας στο του Λονδίνου. Το παραπάνω κείμενο αποτελείται απÏŒ εκτεταμένα απομαγνητοφωνημένα αποσπάσματα απÏŒ το ντοκυμαντέρ του Ηarry Κillas παραγωγής ΒΒC, το οποίο έγραψε και παρουσίασε ο dr Lerοi.

Όταν η αμερικανίδα ερευνήτρια Henrietta Mertz στο βιβλίο της “ The wine dark sea” αποδείκνυε πως οι Έλληνες τόσο οι Αργοναύτες όσο και ο Οδυσσέας αναζητώντας οι μεν πρώτοι την γη της Κολχίδος, ο δε δεύτερος την επιστροφή στην πατρίδα του, έφτασαν στην Αμερική γινόμενοι έτσι οι πρώτοι εξερευνητές της νέας γης, φυσικά και δεν φανταζόταν πόσο αψήφιστα θα λάμβαναν κάτι τέτοιο όχι μονάχα οι συνάδελφοί της ερευνητές και αρχαιολόγοι αλλά και κυρίως οι ίδιοι οι αρμόδιοι του ελληνικού κράτους!!! Παρ’ όλα αυτά αν και οι λόγοι της υποτίμησης μιας τέτοιας ανακάλυψης για τον καθένα που την επιχειρεί είναι καταφανές, ασχέτως αν δεν δικαιολογείται κάτι τέτοιο, παρ’ όλα αυτά λοιπόν η αξία ως γεγονός δεν παύει να υφίσταται για όσους θέλουν πραγματικά να συμβάλλουν στην κατεύθυνση της έρευνας και ανακάλυψης σημαντικών γεγονότων που προσδιορίζουν την πορεία της ανθρωπότητας. Αδιάψευστοι μάρτυρες αυτών που η κ. Μέρτζ υποστήριξε υπήρξαν τα ευρήματα ανασκαφών στην Αμερική. Όχι ότι οι «γνωστοί κύκλοι» που δεν ήθελαν να γνωστοποιηθούν αυτές οι ανακαλύψεις θα έμεναν με σταυρωμένα χέρια!!! Εξ’ ου και η απόκρυψη ή καταστροφή εκείνων των ευρημάτων. Υπάρχει όμως κάτι που δεν μπορούν, όσο και να το θέλουν να το αποκρύψουν! Και είναι αυτά τα τοπωνύμια περιοχών και πόλεων της Νοτίου Αμερικής τα οποία από τα πανάρχαια χρόνια υφίστανται να αποδεικνύουν το πέρασμα των Ελλήνων από μία γη που η σύγχρονη ιστορία μας υποστηρίζει την ανακάλυψή της μόλις τον 15ο αι. μ. Χ.!!! Ας δούμε μερικά από αυτά: Ephira, στα σύνορα της βρετανικής Γουινέας και Σουρινάμ. Το όνομά της είναι από την Εφύρα το αρχαίο όνομα της Κορίνθου, πόλη στην οποία γεννήθηκε ο πρόγονος του Γλαύκου και την οποία προφέρει όταν δίνει το γενεαλογικό του δένδρο στον Διομήδη. Fedra, 30 μίλια από το Paramaribo στο Σουρινάμ. Φαίδρα λεγόταν η κόρη του Μίνωα η οποία ήταν δεύτερη σύζυγος του Θησέα . Thetis, κόλπος στο άκρο του ακρωτηρίου Χορν. Θέτις λεγόταν η μητέρα του Αχιλλέα, σύζυγος του Πηλέα ενός από τους αργοναύτες. Laris, μικρό χωριό ανατολικά του Cusco. Η Λάρισα κόρη βασιλικής οικογένειας της Ελλάδας έδωσε το όνομά της σε μία πόλη. Στην πόλη αυτή γεννήθηκε ο Πολύφημος, γιος του Ειλάτου, μέλος της Αργούς. Armonia, 51ος , 24ος παράλληλος. Αρμονία λεγόταν η σύζυγος του Κάδμου. Στον γάμο της η Ήρα της δώρισε ένα περιδέραιο και ένα πέπλο, τα οποία στην συνέχεια προκάλεσαν μεγάλες τραγωδίες στις γενιές που τα κληρονόμησαν. Να σημειώσουμε πως η ιστορία αυτή αναφέρεται σε μύθους των Ίνκας!!! Solimoes, όνομα του άνω Αμαζονίου μεταξύ της Tabatinga και Coari. Αναφορές για τους Σολύμους συναντάμε σε πολλά έργα αρχαίων συγγραφέων. Ο Όμηρος, ο Πίνδαρος, ο Στράβων, ο Ηρόδοτος, ο Απολλώνιος ο Ρόδιος είναι κάποιοι από αυτούς. Όταν ο Γλαύκος έδωσε το γενεαλογικό του δένδρο στον Διομήδη έκανε λόγο για τον βασιλιά Λύκο και για τους άθλους που επέβαλε στον Βελερεφόντη. Ένας από αυτούς τους άθλους ήταν ο Βελλερεφόντης να πολεμήσει τους Σολύμους που ήταν μία φιλοπόλεμη φυλή που ζούσε στα σύνορα της Λυκίας. Όταν κατάφερε και επέτυχε αυτόν τον άθλο ο επόμενος ήταν οι Αμαζόνες. Υπάρχει θεωρία που αποδεικνύει ότι η αρχαία Λυκία ήταν στην περιοχή της Νοτίου Αμερικής και περιελάμβανε την Βενεζουέλα, Βρετανική και Γαλλική Γουιάνα και το Σουρινάμ. Βάσει αυτής της θεωρίας , και εφ’ όσον είναι σωστός ο προσδιορισμός, η χώρα των Σολύμων θα ήταν η χώρα νότια της Βενεζουέλας και της Κολομβιανής πολιτείας της Vechada, Guainia και της Βραζιλιανής πολιτείας Amazonas, η δε χώρα των Αμαζόνων αμέσως ανατολικά κατά μήκος του ποταμού Thermodon ή Αμαζονίου, μέχρι του Ατλαντικού. Η ελληνική λέξη λοιπόν “Solum” μεταβλήθηκε στο πορτογαλικό “Solimoes” προφερόμενη “Solimoi-sh” για την πόλη που βρισκόταν στο ίδιο ακριβώς μέρος. Ο Αμαζόνιος ο οποίος ονομάζεται έτσι όταν ξεκινά από το Iquitos, όταν φθάνει στα βραζιλιανά σύνορα στην Tabatinga ή κοντά στην Ataleia de Norte, αλλάζει όνομα σε Solomoes και στους βραζιλιάνους ο ποταμός είναι γνωστός από την Tabatinga έως το Coari, περίπου 64o W, 4o S: ( Βόρειο και Νότιο πλάτος) οπότε πάλι αλλάζει στο αρχικό Αμαζόνιος. Η Henrietta Mertz γράφει: « Το 1940, όταν βρισκόμουν πάνω σ’ ένα μικρό πολεμικό πλοίο στον Αμαζόνιο, ακριβώς σ’ αυτό το σημείο, ένας αξιωματικός του πλοίου παρατήρησε: « Τώρα βρισκόμαστε επί του Solimoes». Εξήγησε ότι παλιά ζούσε εκεί ένας λαός γνωστός στους Πορτογάλους ως Solimoes και ότι η φυλή αυτή ήταν πολύ παλιά και ανέκαθεν κατείχε αυτό τον χώρο κατά μήκος των δύο όχθων του ποταμού αλλά μόνο μέχρι το Coari. Στον κατάλογο των φυλών που κάποτε κατοίκησαν την λεκάνη του Άνω Αμαζονίου o Clements Markham περιέλαβε τους Solimoes ως « μία φυλή του Αμαζονίου που κάποτε ήταν πολύ ισχυρή, από την οποία οι Πορτογάλοι έδωσαν το όνομα στον ποταμό». Το 1788 ο Ribeiro ανέφερε ότι τα κύρια υπολείμματα της φυλής αυτής βρίσκονται στο στόμιο του Coari. Η Πορτογαλική απόδοση Solimoes συναντιέται και σήμερα στους χάρτες της περιοχής αυτής του Αμαζονίου όπου κάποτε ζούσαν οι Σόλυμοι, λαός φιλοπόλεμος». Amazons, η παλιά αυτή φιλοπόλεμη ομάδα γυναικών είναι αρκετά γνωστή. Όλοι οι αρχαίοι συγγραφείς τις τοποθετούν στο στόμιο του ποταμού Thermodon, όπως ο Απολλώνιος ο Ρόδιος το αναφέρει στα Αργοναυτικά του. Η Ιππολύτη η βασίλισσα των Αμαζόνων παντρεύτηκε τον Θησέα και ο γιος τους Ιππόλυτος έδωσε το όνομά του στην πόλη που βρίσκεται 44o W, 18o S. Η νεώτερη αδερφή της βασίλισσας Ιππολύτης, η Πενθυσέλεια συνέβαλε ουσιαστικά με τις Αμαζόνες στον πόλεμο της Τροίας, όταν επικαλέστηκαν την βοήθειά τους οι Τρώες. Και ήταν αυτή που προκάλεσε τον Αχιλλέα και τον Αίαντα σε μονομαχία για να βρει τραγικό τέλος η ίδια αργότερα από τον μεγάλο ήρωα του Τρωικού πολέμου Αχιλλέα. Ο ποταμός μνημονεύει ακόμη μέχρι σήμερα εκείνες τις γενναίες γυναίκες και πολεμίστριες, τις Αμαζόνες. Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος γράφει χαρακτηριστικά: « Δεν υπάρχει άλλος ποταμός σαν αυτόν…». Filadelphia, 48ο W, 8ο S, αλλά και μία ακόμη πόλη με το ίδιο όνομα κοντά στα σύνορα της Βολιβίας και του Περού στον 68ο W, 12ο S που ονομάσθηκε από το όνομα του Αττάλου του Φιλάδελφου.

Για να φτιάξεις το δικό σου εντομοκτόνο, τρίψε τρεις σκελίδες σκόρδο σε μισό λίτρο νερό και άφησέ το να βράσει. Όταν κρυώσει το υγρό, μετέφερέ το σε ένα ψεκαστήρα και ψέκασε τα φυτά σου. Θα έχεις στην κατοχή σου το καλύτερο φυσικό εντομοκτόνο.

Μικρές αλλαγές στην καθημερινή ζωή σας μπορεί να φέρουν μεγάλες αλλαγές στην υγεία σας, όπως δείχνουν νέες μεγάλες έρευνες. Ο αναπληρωτής καθηγητής Καρδιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Χρήστος Πίτσαβος, ο αναπληρωτής καθηγητής Ορθοπεδικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Νίκος Παπαϊωάννου και ο καθηγητής Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής του Πανεπιστημίου Κρήτης Αντώνης Καφάτος δίνουν πρακτικές συμβουλές για να αλλάξετε με ανώδυνο τρόπο (χωρίς να το καταλάβετε) το προφίλ της υγείας σας.    Αφαιρέστε ένα γραμμάριο αλάτι την ημέρα από το φαγητό σας Μεγάλη έρευνα από τα Πανεπιστήμια της Οξφόρδης και του Λίβερπουλ, η οποία παρουσιάστηκε πρόσφατα στο ετήσιο συνέδριο της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας στο Σαν Φραντσίσκο, έδειξε ότι περισσότερες από 21.000 ζωές στη Βρετανία θα σώζονταν κάθε χρόνο από τη στεφανιαία νόσο αν οι κάτοικοί της έτρωγαν μόνο ένα γραμμάριο λιγότερο αλάτι την ημέρα, προσέθεταν ένα φρούτο στην καθημερινή διατροφή τους και αντικαθιστούσαν το 1% της προσλαμβανόμενης ενέργειας από κορεσμένα λίπη (ζωικά) ή τρανς λίπη (υδρογονωμένα) με ακόρεστα (φυτικά). Να θυμάστε ότι με κάθε αναποδογύρισμα της μέσης αλατιέρας πέφτει στο φαγητό ποσότητα αλατιού έως μισό γραμμάριο, ενώ κάθε κουταλάκι του γλυκού αλάτι είναι περίπου 5 γραμμάρια.    Αντικαταστήστε τα μυτερά παπούτσια με στρογγυλά ή τετράγωνα Οι καλύτεροι πελάτες των ορθοπεδικών γιατρών είναι οι γυναίκες που φορούν μυτερά παπούτσια! «Τα παπούτσια με τριγωνική μύτη παραμορφώνουν τα δάκτυλα και προκαλούν στις γυναίκες τα επώδυνα κότσια (την παραμόρφωση του μεγάλου βλαισού δακτύλου)», τονίζει ο κ. Παπαϊωάννου.    Να φοράτε αντιηλιακό και τον χειμώνα ή τις συννεφιασμένες ημέρες «Τα αντιηλιακά δεν είναι μόνο για το καλοκαίρι και την ηλιοφάνεια», υπογραμμίζει ο δερματολόγος δρ Νικ Λόουι, σύμβουλος στο Νοσοκομείο University College στο Λονδίνο. «Η UVA ακτινοβολία, ο ύπουλος εχθρός του δέρματος, είναι παρούσα όλο τον χρόνο και διαπερνά σύννεφα και γυαλιά. Γι' αυτό, να φοράτε κάθε μέρα αντιηλιακό (που θα καλύπτει την UVA ακτινοβολία), τον χειμώνα με δείκτη προστασίας 15 και το καλοκαίρι με δείκτη προστασίας 30».    Να τρώτε τροφές με διάφορα χρώματα Κάθε χρώμα αντιπροσωπεύει διαφορετικές αντιοξειδωτικές ουσίες που θωρακίζουν την υγεία, καθώς και θρεπτικά συστατικά που δρουν συνεργικά με άλλα. Για παράδειγμα, η βιταμίνη C από τα φρούτα ενισχύει την απορρόφηση του σιδήρου από τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά όπως το σπανάκι. Καθημερινά, λοιπόν, σκεφθείτε αν φάγατε κάτι πράσινο, κάτι πορτοκαλί και κάτι κόκκινο.   Μειώστε τις ημερήσιες θερμίδες σας κατά 250 την ημέρα Θα χάνετε ένα περιττό κιλό τον μήνα, απλώς αφαιρώντας από τη διατροφή σας π.χ. ένα ντόνατς (218 θερμίδες) ή μισή σοκολάτα γάλακτος (265 θερμίδες) ή μια γκοφρέτα (203 θερμίδες) ή δύο αναψυκτικά (129 θερμίδες το ένα) ή αλλάζοντας τα δύο πλήρη γαλακτοκομικά γιαούρτια (212 θερμίδες το απλό και 230 το στραγγιστό) με άπαχα (82 θερμίδες το ένα) ή αντικαθιστώντας την τυρόπιτα στο κολατσιό (280 θερμίδες) με ένα μήλο (71 θερμίδες) ή ένα αχλάδι (49 θερμίδες) ή ένα ροδάκινο (66 θερμίδες) ή 20 κεράσια (24 θερμίδες) ή 10 φράουλες (27 θερμίδες). « Ελάττωση του σωματικού βάρους κατά 5 κιλά μπορεί να ελαττώσει την κακή χοληστερόλη (LDL) κατά περίπου 5%-8%, ενώ για κάθε κιλό που χάνετε αυξάνεται η καλή χοληστερόλη (HDL) κατά 0,35 μονάδες», λέει ο κ. Πίτσαβος. «Επιπλέον, η βελτίωση του Δείκτη Μάζας Σώματος και η απόκτηση του ιδανικού (για το ύψος και τις σωματικές δραστηριότητες κάθε ατόμου) βάρους επαναφέρει τη συστολική και τη διαστολική πίεση στα φυσιολογικά επίπεδα».    Μη φοράτε τελείως ίσια παπούτσια «Μια μικρή ανύψωση (τακούνι 1,5 - 3 εκατοστά) είναι απαραίτητη για τη στατική του σώματος», λέει ο κ. Παπαϊωάννου. «Ετσι, κατανέμεται το βάρος του σώματος σε όλη την επιφάνεια του πέλματος και όχι μόνο στις φτέρνες και δεν ταλαιπωρείται η μέση σας».    Μην τρώτε «ένα και καλό» γεύμα την ημέρα «Να τρώτε τρία κύρια γεύματα (πρωινό, μεσημεριανό, βραδινό) και δύο μικρότερα στα μεσοδιαστήματα (κατά προτίμηση ένα φρούτο ή ένα γιαούρτι)». Μοιράστε λοιπόν το φαγητό της ημέρας, για να έχετε ομοιόμορφη απελευθέρωση της γλυκόζης στο αίμα και επομένως αύξηση της σωματικής και διανοητικής αντοχής και αποφυγή της υπνηλίας.    Να δουλεύετε στη σωστή εργονομική θέση Η κακή στάση μπροστά στον ηλεκτρονικό υπολογιστή καταπονεί τον αυχένα, τη σπονδυλική στήλη και τους καρπούς, με αποτέλεσμα να προκαλούνται πόνοι στη μέση και τον σβέρκο και φλεγμονές. «Η οθόνη πρέπει να είναι στο ύψος των ματιών για να μη σκύβετε», συμβουλεύει ο κ. Παπαϊωάννου. «Κάτω από τον καρπό πρέπει να υπάρχει ένα μαξιλαράκι (pad), για να μην προκαλούνται τενοντίτιδες. Η ράχη πρέπει να στηρίζεται καλά στην καρέκλα. Η καρέκλα πρέπει να είναι περιστρεφόμενη, ώστε να μη στρέφουμε το σώμα μας προς την οθόνη».    Κάνετε ασκήσεις ενώ βλέπετε τηλεόραση Καθώς βλέπετε τηλεόραση στο τέλος της ημέρας, ξαπλώστε στο χαλί για διατάσεις του κορμού (πολύ ανακουφιστικές μετά την καθιστική δουλειά στο γραφείο) και μερικές ασκήσεις κοιλιακών μυών (για να κρατούν καλά τη μέση και την πλάτη), οι οποίοι δεν γυμνάζονται με τις καθημερινές εργασίες. Μπορείτε επίσης να κάνετε μερικές ασκήσεις με μπάλα γυμναστικής, είτε πατώντας τα πόδια στο πάτωμα και τεντώνοντας προσεκτικά την πλάτη στην επιφάνειά της είτε κάνοντας κυκλικές κινήσεις με τους γοφούς ενώ κάθεστε πάνω στην μπάλα. Αλλη ιδέα είναι να κάθεστε όρθιος στο ένα πόδι για ένα λεπτό (κάνοντας εναλλαγή με το άλλο πόδι την επόμενη φορά) ενώ πλένετε τα δόντια σας, είναι καλή άσκηση ισορροπίας.    Να τρώτε 5-6 καρύδια την ημέρα «Σας δίνουν την επαρκή ποσότητα των ω-3 λιπαρών οξέων (α-λινολεϊκού οξέος) για πρόληψη του εμφράγματος του μυοκαρδίου και των εγκεφαλικών επεισοδίων», εξηγεί ο κ. Καφάτος.  Να πλένετε τα χέρια σας μόλις μπείτε στο σπίτι «Πολλοί ιοί μπορεί να περάσουν πολύ εύκολα από τα χέρια σας στον οργανισμό σας. Ετσι, το χερούλι της πόρτας του δημόσιου κτιρίου ή οι χειρολαβές στο Μετρό είναι το χειρότερο πράγμα που μπορείτε να πιάσετε», λέει ο καθηγητής Ρον Εκλις, διευθυντής του Κέντρου Κοινού Κρυολογήματος στο Πανεπιστήμιο του Κάρντιφ. «Προσπαθώ πάντα να έχω τα χέρια στην τσέπη μου ή να διαβάζω στο τρένο ένα βιβλίο και όταν γυρνώ στο σπίτι πλένω τα χέρια μου με πολύ σαπούνι και ζεστό νερό, τραγουδώντας το "Happy Birthday" από την αρχή έως το τέλος, ώστε να είμαι βέβαιος ότι έκανα επαρκές πλύσιμο. »Προσέξτε, επίσης, αν είστε κουρασμένοι, να μην τρίψετε τα μάτια σας με άπλυτα χέρια, είναι ένα σημείο εισόδου για κάθε ιό», προσθέτει.    Μην πίνετε πάνω από 2 φλιτζάνια καφέ την ημέρα «Κατά προτίμηση, ο καφές να είναι φίλτρου ή ελληνικός», συνιστά ο κ. Πίτσαβος. «Η κατάχρηση στην κατανάλωση καφέ αυξάνει την αρτηριακή πίεση και αυτή, τον κίνδυνο για έμφραγμα και εγκεφαλικό επεισόδιο».    Μη μιλάτε για δουλειές και προβλήματα όταν βγαίνετε για ψυχαγωγία Το χειρότερο που μπορείτε να κάνετε όταν βγαίνετε για διασκέδαση είναι να μιλάτε για προβλήματα, σύμφωνα με την καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λάνκαστερ Κάρι Κούπερ. «Νομίζετε ότι κάτι κάνετε για το πρόβλημά σας, αλλά στην πραγματικότητα δεν κάνετε τίποτα», λέει. «Αντίθετα, ένας καφές ή μια βόλτα με ένα φίλο χωρίς δυσάρεστες συζητήσεις είναι η καλύτερη στρατηγική για να αντιμετωπίσετε το στρες».    Προσθέστε ένα ποτηράκι κόκκινο κρασί στο καθημερινό γεύμα σας Ή μοιράστε το σε δύο κύρια γεύματα της ημέρας. «Η κατανάλωση αλκοόλ καθημερινά και σε μικρές ποσότητες (1-2 μικρά ποτήρια) έχει αποδειχθεί ότι δρα προστατευτικά και βελτιώνει τη λειτουργία της καρδιάς και όλων των αγγείων», λέει ο κ. Πίτσαβος. «Ιδιαίτερα το κόκκινο κρασί είναι πλούσιο σε αντιοξειδωτικές ουσίες».    Μην παρακοιμάστε τα Σαββατοκύριακα και τις αργίες Πολλές ημικρανίες αναφέρονται και ως «πονοκέφαλοι του γουικέντ», γιατί συχνά εμφανίζονται τα πρωινά του Σαββάτου ή της Κυριακής, σύμφωνα με τον δρα Αντριου Ντόουσον, κλινικό διευθυντή της Υπηρεσίας Πονοκεφάλων PCT στο Κεντ. «Οι αλλαγές στο ωράριο του ύπνου έχουν θεαματικό αποτέλεσμα στον υποθάλαμο του εγκεφάλου και είναι υπεύθυνες για την ισορροπία των ορμονών, που μπορεί να πυροδοτήσουν πονοκεφάλους. Γι' αυτό, προσπαθήστε να έχετε το Σαββατοκύριακο περίπου το ίδιο ωράριο με τις καθημερινές και αν αισθάνεστε κουρασμένοι, να παίρνετε έναν υπνάκο το μεσημέρι».    Να κάνετε εντατική γυμναστική τρεις φορές την εβδομάδα επί 10 λεπτά Σύμφωνα με μια έρευνα που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στην επιθεώρηση «Journal of Physiology», η εναλλαγή σύντομων εκρήξεων έντονης άσκησης με μικρές περιόδους αδράνειας δίνει καλύτερα αποτελέσματα με λιγότερο χρόνο και κόπο. «Κάνοντας εντατικά δέκα μονόλεπτα π.χ. στο ποδήλατο γυμναστικής και διακόπτοντας για ένα λεπτό, επί τρεις φορές την εβδομάδα, έχει τα ίδια αποτελέσματα για τους μυς με πολλές ώρες συμβατικής άσκησης η οποία δεν γίνεται το ίδιο εντατικά», δήλωσε ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο ΜακΜάστερ του Καναδά και επικεφαλής της έρευνας, Μάρτιν Γκιμπάλα.    Να αγοράζετε παπούτσια στο τέλος της ημέρας «Επειδή τα πόδια πρήζονται κατά τη διάρκεια της ημέρας, το πρωινό μέγεθος συνήθως είναι διαφορετικό από το βραδινό και αν αγοράσετε παπούτσια το πρωί, αυτά θα ταλαιπωρήσουν τα πέλματά σας και θα παραμορφώσουν τα δάκτυλά σας», σημειώνει ο κ. Παπαϊωάννου.    Να αναπνέετε όπως τα μωρά «Το στρες αθροίζεται, γι' αυτό βρείτε μικρά "παράθυρα χρόνου" κατά τη διάρκεια της ημέρας για να αποσυμπιέζεστε από το άγχος με λίγες καλές αναπνοές», λέει ο δρ Νιλ Σαχ, διευθυντής της βρετανικής Εταιρείας Διαχείρισης του Στρες. «Το στρες προκαλεί μικρές αναπνοές που αφήνουν το διάφραγμα ακίνητο με αποτέλεσμα να κάνουν όλη τη δουλειά οι μύες του θώρακα. Ο μύες αυτοί γίνονται ολοένα στενότεροι και στο τέλος μιας ημέρας με έντονο στρες αισθάνεστε τους ώμους σας να έχουν φθάσει στα αυτιά σας». Να παίρνετε λοιπόν βαθιές αναπνοές φανταζόμενοι μια μπάλα που φουσκώνει κάτω από την κοιλιά σας. Να κρατάτε την αναπνοή αυτή για 5 - 6 δευτερόλεπτα και να εκπνέετε αργά από τη μύτη. «Αν επαναλαμβάνετε τη διαδικασία δέκα φορές κάθε δύο ώρες θα αισθάνεστε διαφορετικός άνθρωπος στη δουλειά», λέει ο δρ Σαχ. «Το αποκαλώ αναπνοή μωρού, γιατί όλοι γεννιόμαστε με καλή αναπνοή».